Το τρομακτικό ανθρώπινο κόστος των προγραμμάτων διάσωσης της Ελλάδας

04/09/2018

Frances Coppola

Γράφοντας για την Ελλάδα, είναι εξαιρετικά εύκολο να εστιάζεις στα οικονομικά δεδομένα, και μ’ αυτό τον τρόπο να σου διαφεύγουν οι ανθρώπινες επιπτώσεις. Μια πτώση του ΑΕΠ κατά 27%, πώς την αντιλαμβάνονται οι άνθρωποι που ζουν από αυτό το ΑΕΠ; Πώς επηρεάζει τις δημόσιες υπηρεσίες από τις οποίες εξαρτάται η καλή διαβίωση – ακόμα και η ίδια η ζωή – των ανθρώπων;

Κάποιοι δικαιολογούν την τρομακτική οικονομική ύφεση [1] και την αυστηρή φορολογική λιτότητα της Ελλάδας με το επιχείρημα ότι οι επιλογές αυτές ήταν υποχρεωτικές για την «αναμόρφωση» της ελληνικής οικονομίας. Κάποιοι άλλοι μάλιστα υποστηρίζουν ότι οι Έλληνες «αξίζουν» τη φτώχεια και τις στερήσεις. Στο κάτω-κάτω, ζούσαν και διασκέδαζαν εις βάρος των άλλων λαών. Τώρα λοιπόν είναι η ώρα της πληρωμής.

Όλα αυτά τα άκουσα επανειλημμένα, τον τελευταίο καιρό. Για το λόγο αυτό, είμαι ευγνώμων στο ιατρικό περιοδικό The Lancet που μου προσέφερε κάποια σημαντικά πολεμοφόδια για να αποκρούσω αυτούς που θέλουν να παίξουν το «κατηγορείστε τους Έλληνες», ή που πιστεύουν ότι η λιτότητα που επιβλήθηκε στους Έλληνες ήταν ήπια και αναγκαία, ή που απλά δεν είναι σε θέση να δουν τους ανθρώπους πίσω από τους αριθμούς. Το Lancet δημοσίευσε μια ανάλυση των μεταβολών του προσδόκιμου ζωής στην Ελλάδα [2] στη διάρκεια της πρόσφατης κρίσης. Περιλαμβάνει μεγάλο όγκο αριθμητικών δεδομένων και πολύ λίγα συγκεκριμένα περιστατικά, αλλά ακόμα και έτσι, η ανάγνωσή της είναι ζοφερή.

Από τις αρχές του αιώνα μέχρι σήμερα, η θνησιμότητα στην Ελλάδα επιδεινώθηκε σημαντικά. Το 2000, σε 100.000 κατοίκους αναλογούσαν 944,5 θάνατοι. Το 2016, η αναλογία αυτή είχε φτάσει το 1174,9 και το μεγαλύτερο μέρος της αύξησής της καταγράφηκε στο διάστημα μετά το 2010.

Η αύξηση της θνησιμότητας της Ελλάδας βρίσκεται σε αιχμηρή αντίθεση με τα ποσοστά θανάτων σε παγκόσμια κλίμακα, τα οποία στο διάστημα αυτό καταγράφουν μειώσεις. Ακόμα και στη Δυτική Ευρώπη, όπου τα ποσοστά θανάτων συνολικά παρουσιάζουν μια ελαφρά αύξηση, καμιά άλλη χώρα δεν γνώρισε την επιδείνωση μιας τέτοιας κλίμακας. Η γειτονική προς την Ελλάδα Κύπρος, γνώρισε επίσης κάποια επιδείνωση των ρυθμών θνησιμότητας κατά την περίοδο της χρηματοπιστωτικής κρίσης και της ύφεσης, όχι όμως ανάλογη με αυτή της Ελλάδας. Μεταξύ όλων των χωρών που περιλαμβάνονται στη μελέτη, η ελληνική περίπτωση εμφανίζεται ως η μοναδική εξαίρεση.

Τι όμως είναι αυτό που προκαλεί αυτούς τους επιπρόσθετους θανάτους; Η Έκθεση αναφέρει ότι τα αίτια ποικίλουν ανάλογα με την ηλικία:

"Στην Ελλάδα, και για όλες τις ηλικίες, οι δυσμενείς επιπτώσεις της ιατρικής περίθαλψης, οι αυτοτραυματισμοί και διάφοροι τύποι καρκίνου αυξάνονται σταθερά… Άλλες αιτίες εμφανίζονται στο εσωτερικό συγκεκριμένων ηλικιακών ομάδων, όπου βλέπουμε μεγάλες αυξήσεις θανάτων εξ αιτίας αιμολυτικού συνδρόμου και σηψαιμίας νεογνών σε παιδιά ηλικίας μέχρι 5 ετών, ενώ σημαντικοί είναι οι αυτοτραυματισμοί μεταξύ των εφήβων και των νέων ενηλίκων. Η αύξηση της θνησιμότητας των ελλήνων ενηλίκων μεταξύ 15 και 49 ετών οφείλεται στον ιό HIV, σε διάφορες θεραπεύσιμες νεοπλασίες, όλους τους τύπους κύρωσης, νευρολογικές διαταραχές, (πχ., η σκλήρυνση κατά πλάκας, η νόσος του κινητικού νευρώνα), τη χρόνια νεφρική ανεπάρκεια, και τους περισσότερους τύπους καρδιαγγειακών παθήσεων, εξαιρουμένης της ισχαιμικής καρδιοπάθειας και των ισχαιμικών επεισοδίων".

Ας επιχειρήσουμε τώρα να μεταφράσουμε αυτό το απόσπασμα ιατρικής αργκό σε απλά ελληνικά:

• Νεογνά πεθαίνουν σε συνθήκες απολύτως ιάσιμες.
• Έφηβοι και νέοι ενήλικοι αυτοκτονούν.
• Έφηβοι και ενήλικοι πεθαίνουν εξ αιτίας ασθενειών που σχετίζονται με κακής ποιότητας δίαιτα, κατάχρηση αλκοόλ και καπνού, και ιάσιμες ασθένειες.

Η έκθεση αναφέρει επιπρόσθετα ότι στο διάστημα 2010-12, όταν η Κυβέρνηση διέκοψε προσωρινά τη δωρεάν χορήγηση συρίγγων, η συχνότητα εμφάνισης περιστατικών HIV/AIDS διπλασιάστηκε. Μεταξύ των ενηλίκων Ελλήνων φαίνεται ότι έχει σημειώσει αύξηση και η φυματίωση.

Η αύξηση του αριθμού των θανάτων από αυτοτραυματισμό μεταξύ των νέων ενηλίκων είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακή. Πρόκειται για το ανθρώπινο κόστος του τρομακτικά υψηλού ποσοστού ανεργίας μεταξύ των νέων ανθρώπων [3]. Το 2013, στο απόγειο της κρίσης, το ποσοστό αυτό έφτανε το 58,21%, πάνω από το μισό των νέων ενηλίκων. Ακόμα και σήμερα, παρά το γεγονός ότι μισό εκατομμύριο νέοι άνθρωποι έχουν εγκαταλείψει τη χώρα, το ποσοστό αυτό υπερβαίνει το 40%. Οι νέοι και οι νέες της Ελλάδας αντιμετωπίζουν ένα σκληρό δίλημμα: είτε να μεταναστεύσουν, είτε να ζήσουν άνεργοι για μια ζωή. Δεν είναι καθόλου παράδοξο το ότι έχουν αυξηθεί οι αυτοτραυματισμοί και οι αυτοκτονίες.

Ωστόσο, παρ’ όλη αυτή την επιδημία απελπισίας, οι μεγαλύτερες αυξήσεις θνησιμότητας δεν καταγράφονται μεταξύ των νέων ενηλίκων, αλλά μεταξύ των βρεφών και των πολύ ηλικιωμένων. Το στοιχείο αυτό αποκαλύπτει την κρίση της ιατρικής περίθαλψης.

Η Έκθεση αναφέρει ότι σύμφωνα με τους όρους του προγράμματος διάσωσης, οι συνολικές δαπάνες ιατρικής περίθαλψης (δημόσιες και ιδιωτικές) στην Ελλάδα μειώθηκαν από το 9,8% του ΑΕΠ το 2008 στο 8,1% το 2014. Ένα άρθρο [4] που δημοσιεύτηκε στο Lancet ταυτόχρονα με την Έκθεση σημειώνει ότι υπό την πίεση της Τρόικα, η ελληνική κυβέρνηση περιέκοψε τις δημόσιες δαπάνες ιατρικής περίθαλψης στο 6% του ΑΕΠ.

Ωστόσο, στο διάστημα αυτό, το ελληνικό ΑΕΠ συρρικνώθηκε κατά περισσότερο από το ένα τέταρτο. Επομένως οι πραγματικές δαπάνες ιατρικής περίθαλψης μειώθηκαν σε ποσοστό που υπερβαίνει το 30%. Από το 2010 και εξής, καθώς οι περικοπές των δαπανών υγείας βάθαιναν [από $2250 κατά κεφαλή το 2009, σε $1370 το 2014], τα ποσοστά θνησιμότητας όλων των ηλικιών διογκώνονταν.

Η Έκθεση σημειώνει:

"Από την εφαρμογή του προγράμματος λιτότητας, η Ελλάδα μείωσε τις δαπάνες υγείας ως ποσοστό επί του ΑΕΠ σε ένα από τα χαμηλότερα σε ολόκληρη την ΕΕ, όπου η δημόσια χρηματοδότηση των νοσοκομείων το 2015 ήταν κάτω από το 50% αυτής του 2009. Η μείωση αυτή δημιούργησε στα νοσοκομεία ένα έλλειμμα βασικών προμηθειών, ενώ οι ασθενείς ταλαιπωρούνται από περιοδικές ελλείψεις φαρμάκων".

Νοσοκομεία αντιμετωπίζουν ελλείψεις σε βασικά προμηθευόμενα υλικά, ασθενείς αδυνατούν να προμηθευτούν τα φάρμακα που χρειάζονται… θα νόμιζε κανείς ότι πρόκειται για μια εμπόλεμη ζώνη, και όχι για μια αναπτυγμένη χώρα που βρέθηκε σε δυσχερή θέση σε σχέση με τους πιστωτές της.

Η ανεργία και η φτώχεια απέκλεισαν επίσης ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού από την ιδιωτική ιατρική περίθαλψη:

"Εξ αιτίας της μακροχρόνιας ανεργίας, σχεδόν το ένα τέταρτο του πληθυσμού έχασε το δικαίωμα πρόσβασης στις υπηρεσίες του εθνικού συστήματος υγείας, ενώ οι μειώσεις του βασικού μισθού που υπερβαίνουν το 20% έχουν περιορίσει αισθητά την αγοραστική δύναμη των καταναλωτών".

Σαν να μην έφταναν αυτά, την ίδια στιγμή που οι συνολικές δαπάνες υγείας της Ελλάδας περιορίζονταν στο έπακρο, οι αντίστοιχες δαπάνες της ΕΕ ως σύνολο αυξάνονταν από το 9,4% του ΑΕΠ το 2008, στο 10% το 2014.

Η Έκθεση συμπεραίνει ότι παρά το γεγονός ότι η γήρανση του πληθυσμού της Ελλάδας, εξ αιτίας της φυγής νέων και ειδικευμένων ανθρώπων, συμβάλλει στην αύξηση των ποσοστών θνησιμότητας, η κύρια αιτία είναι η άγρια λιτότητα που επιβλήθηκε στη χώρα ως συνθήκη των προγραμμάτων διάσωσής της. Δύσκολα θα μπορούσε να διαφωνήσει κανείς με αυτή τη διαπίστωση.

Ας σταματήσουμε να παίζουμε το «κατηγορείστε τους Έλληνες». Η αιτία της καταστροφής της Ελλάδας δεν ήταν τα βρέφη, οι έφηβοι και οι νέοι και οι νέες. Όμως ατοί πληρώνουν το αντίτιμο, και μάλιστα με τη ζωή τους.

Σημειώσεις

[1] Frances Coppola, The Greatest Depression, https://www.forbes.com/sites/francescoppola/2018/07/31/the-greatest-depression/#35e11007346d

[2] The burden of disease in Greece, health loss, risk factors, and health financing, 2000-16: an analysis of the Global Burden of Disease Study 2016, https://www.thelancet.com/journals/lanpub/article/PIIS2468-2667(18)30130-0/fulltext

[3] Greece: Youth unemployment rate from 2007 to 2017, https://www.statista.com/statistics/812053/youth-unemployment-rate-in-greece/

[4] Greece – the cost of recovery, https://www.thelancet.com/journals/lanpub/article/PIIS2468-2667(18)30146-4/fulltext

Πηγή: Frances Coppola, The terrible Human Cost of Greece’s Bailouts, https://www.forbes.com/sites/francescoppola/2018/08/31/the-terrible-human-cost-of-greeces-bailouts/#24991a4b31e6

Μετάφραση: Χ.Β.