Τελευταίες σκηνές, τελευταίων ταινιών, για τις τελευταίες δυσκολίες του τελευταίου ριζοσπάστη. (Τρεις ταινίες εμπνευσμένες από τη σταύρωση του Ιησού Χριστού)
10/02/2016
Πάνος Χριστοδούλου
Το τελευταίο διάστημα η συμπύκνωση του πολιτικού χρόνου άγγιξε τα όρια της μεταφυσικής. Από την ελπίδα, τον αγώνα του δημοψηφίσματος έως την συνθηκολόγηση. Πολλά περιστατικά με την απαγόρευση της παράστασης στο Εθνικό Θέατρο, τους πνιγμένους πρόσφυγες, το ασφαλιστικό και τις κινητοποιήσεις με κόσμο που είχε ψηφίσει ναι, να αγωνίζεται και ορισμένους από την μεριά του όχι να καταδικάζουν την απεργία. Το ψηφιδωτό των αλλαγών βρίσκει αποτυπώσεις στις τρεις ταινίες, κυρίως στις τελευταίες τους σκηνές, που θα ακολουθήσουν. Προφανώς περιέχονται τεράστια spoiler.
The Last Supper
Στην όχι και τόσο γνωστή ταινία του 1995 του Stacy Title, μια παρέα προοδευτικών φιλελεύθερων (left wing liberals) μεταπτυχιακών φοιτητών (Cameron Diaz, Ron Eldard, Annabeth Gish, Jonathan Penner, Courtney Vance) αντιστρέφουν το ρόλο του μυστικού δείπνου. Η τυχαία επίσκεψη ενός νεοναζί (Frederick Lawrence) στο σπίτι τους, τους κάνει να δημιουργούν ένα κύκλο φονικών γευμάτων. Οι φιλελεύθεροι πρωταγωνιστές αποφασίζουν ότι η μέχρι τότε δράση τους, να στηρίζουν δηλαδή διαμαρτυρίες και να αγοράζουν φιλικά προς το περιβάλλον προϊόντα, δεν αρκεί για να αλλάξει την κόσμο. Ειδικά η απειλή της ασφάλειας τους και η αμφισβήτηση των προοδευτικών απόψεων τους από το νεοναζί, δημιουργεί ένα διαφορετικό πλαίσιο δράσης: στο εξής καλούν σε μυστικό δείπνο διάφορους υπερσυντηρητικούς τους οποίους και εκτελούν στο τέλος.
Αφού λοιπόν έχουν παρελάσει ένας ακραίος σεξιστής, ένας ομοφοβικός ιερέας, μια ακτιβίστρια υπέρ των αμβλώσεων και λοιποί τέτοιοι τύποι, φτάνει στο τραπέζι τους στο τελευταίο δείπνο η νέμεσις τους, ένας υπερσυντηρητικός δημοσιογράφος (Ron Perlman) που κηρύττει το μίσος στην εθνική τηλεόραση. Στην ερώτηση που του γίνεται, αν θα σκότωνε το Χίτλερ πριν γίνει αυτό που έγινε, ο δημοσιογράφος απαντά όχι, θα προσπαθούσε να τον μεταπείσει με το λόγο του. Το ίδιο πράττει και με τους νέους επιστήμονες. Τους πείθει ότι η χρησιμότητα του ακραίου λόγου του συνδυάζεται με τη δική τους ακραία λογική, ώστε να επικρατεί ισορροπία στη χώρα. Και τελικά αυτή τη φορά το δείπνο ολοκληρώνεται χωρίς κάποια απώλεια.
Οι νέοι επιστήμονες της ταινίας δικαιολογημένα εξεγείρονται σε έναν κόσμο που αμφισβητεί την ασφάλεια της σκέψης τους, του σώματός τους, της εργασίας τους. Δικαιολογημένα και με λάθος τρόπο. Ο ακραία νεοφιλελεύθερος όμως δε τους αφορίζει αλλά τους εγκολπώσει. Με βάση ένα λογικό επιχείρημα, τη μέθοδο της ηγεμονίας ενάντια στην επιβολή, καταλήγει να τους ενσωματώνει στην αναπαραγωγή του συστήματος: η επιβίωση της ισορροπίας του κέντρου μέσω της σύγκρουσης δύο ακραίων μεθοδολογιών προς όφελος τελικά της επιβίωσης του κατεστημένου. Αυτό δεν αντιλαμβάνονται οι πρωταγωνιστές της ιστορίας καθώς η τυφλή αυθόρμητη αγανάκτηση τους δε μετουσιώνεται σε αλλαγή του τρόπου ζωής καθώς το μόνο ηγεμονικό αντιπαράδειγμα είναι ο ριζοσπαστικός φιλελευθερισμός, ο οποίος συμβολικά και επιβιώνει. Λάθος που πολλές φορές ακολουθεί η αριστερά στην απαξίωση της ριζοσπαστικότητας του επιστημονικού δυναμικού και με μεγάλη επιτυχία καλύπτουν το κενό οι ιερείς του νεοφιλελευθερισμού ανοίγοντας το δρόμο για το συμβιβασμό.
Τhe last temptation
Η ταινία The last Temptation of Christ (1988) του Martin Scorsese βασίζεται στο μυθιστόρημα του Νίκου Καζαντζάκη Ο Τελευταίος Πειρασμός (1955) που αντιμετωπίζουν με άλλη οπτική την υπόθεση του συμβιβασμού. Παρουσιάζουν με διαφορετικό τρόπο τις τελευταίες μέρες του Ιησού, και επικεντρώνεται κυρίως στους πειρασμούς με τους οποίους ο Διάβολος προσπαθεί να μετατοπίσει το Χριστό (William Dafoe). Η Ιουδαία βρίσκεται σε γενικευμένη αναταραχή, το ίδιο και ο Ναζωραίος. Πρώτος μαθητής του είναι ο Ιούδας (Harvey Keitel), ριζοσπάστης που ακολουθεί τον Ιησού με τον όρο ότι αν προδώσει το σκοπό του, θα τον σκοτώσει. Πολύ ενδιαφέρουσα η συζήτηση και η διαφωνία τους: ο Ιούδας θέλει άμεση αλλαγή καθεστώτος και απελευθέρωση του Ισραήλ με όποιο μέσο και αν χρειαστεί, ο Ιησούς θέλει αλλαγή της κοινωνίας αλλιώς όπως λέει απλά θα αντικατασταθεί ένα κακό με ένα άλλο. Ο Ιησούς θεωρεί ότι δε διαφωνούν κάπου και κοιμούνται αγκαλιά. Οι πειρασμοί που αντιμετωπίζει στην Έρημο, διαδοχικά, είναι η εξουσία πάνω στη γυναίκα μέσω της οικογένειας, στα έθνη, στην απονομή δικαιοσύνης. Αντιστέκεται. Ξεκινάει τη μεγάλη πορεία προς την Ιερουσαλήμ, με σκοπό να βάλει φωτιά στον παλιό κόσμο αλλά χωρίς να ξέρει πως και καταλήγει πάνω στο σταυρό.
Εδώ κάπου η πλοκή αλλάζει πάλι, καθώς επιλέγει να συμβιβαστεί και να συνεχίσει τελικά τη ζωή του. Παντρεύεται την αγαπημένη του Μαρία Μαγδαληνή (Barbara Hershey) και ζουν ειρηνικά και ευτυχισμένα στο σπίτι τους. Ειρηνικά ναι, ευτυχισμένα όχι. Λίγο πριν πεθάνει, πάνω στο κρεβάτι αυτή τη φορά και όχι πάνω στο σταυρό, οι μαθητές του τον επισκέπτονται. Αγανακτισμένοι, ένας ένας περνάνε μπροστά του και τον φτύνουν, τον ρωτάνε γιατί τους εγκατέλειψε. Αν και δίνει μια μεγαλοπρεπή απάντηση στον Πέτρο (ήσουν ο καλύτερος τσοπάνης γιατί δεν είχες ποτέ πρόβατα) δε μπορεί να αντιμετωπίσει τον Ιούδα, ο οποίος του υπενθυμίζει ότι ο ρόλος του δεν είναι ενός φιλήσυχου οικογενειάρχη. Την στιγμή εκείνη ο Χριστός ξυπνάει. Κοιτάει γύρω του και ανακουφισμένος βλέποντας ότι βρίσκεται πάνω στο σταυρό. Το όνειρο του συνιστούσε και τον τελευταίο πειρασμό: να θυσιάσει τα πιστεύω του για μια ήρεμη ζωή. Τελικά αποφασίζει να θυσιάσει τον εαυτό του και πεθαίνει αυτή τη φορά όντως ευτυχισμένος, μένοντας πιστός στο ότι είναι ο … Άγιος της Βλασφημίας όπως είχε απαντήσει στους γραμματείς και τους φαρισαίους.
Η ταινία στάθηκε αφορμή για εκδηλώσεις φονταμεταλιστικής υστερίας στην Ελλάδα , με εξεγερμένους συντηρητικούς να ζητούν το κατέβασμα της από τις κινηματογραφικές αίθουσες, σε μερικές από τις οποίες δεν δίστασαν να βάλουν φωτιά ή να τις κάνουν γυαλιά καρφιά. Παρόμοιες αντιδράσεις προκάλεσε και το βιβλίο του Καζαντζάκη: ο ήδη στοχοποιημένος από το βιβλίο του 《Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται》(1954), στο οποίο δε διστάζει να παραληρήσει τον Χριστό με τους μπολσεβίκους, αφορίζεται από την επισκοπή της Κρήτης. Αφορμή η παρουσίαση στο βιβλίο του ερωτικού πάθους του Χριστού με τη Μαγδαληνή και η εμπλοκή ανά τα χρόνια και τα ταξίδια του Καζαντζάκη με ριζοσπαστικές ομάδες και κομμουνιστικά κόμματα (να σημειωθεί ότι η πρώτη του επαφή ήταν με ομάδα ριζοσπαστριών φεμινιστριών στην Πολωνία). Αιτία ότι η Εκκλησία δε μπόρεσε να συγχωρέσει στον Καζαντζάκη την άλλη διάσταση της Σταύρωσης την οποία προσέδιδε στα έργα του. Ο Χριστός δεν επιλέγει να θυσιαστεί απλά για τη σωτηρία του κόσμου, ο δρόμος προς στην σταύρωση και τη χειραφέτηση ταυτίζεται με τον αντικομφορμισμό. Η αποδοχή της θυσίας στο σταυρό σημαίνει ταυτόχρονη άρνηση μιας συμβατικής μικροαστικής ζωής, η θυσία συμβολίζει την άρνηση συμβιβασμού, την προσήλωση στη συνέπεια.
The last crusade
H επίσης κλασσική ταινία του Stephen Spielberg (1989) , Indiana Jones and the last crusade πραγματεύεται τη συνέχεια της θυσίας της σταύρωσης, το μύθου του δισκοπότηρου στο οποίο χύθηκε το αίμα το Χριστού λίγο μετά την απόφαση του να πεθάνει πάνω στο σταυρό. Στην ταινία ο γνωστός αρχαιολόγος (Harrison Ford) προσπαθεί να βρει, στα χνάρια του πατέρα του (Sean Connery), το άγιο δισκοπότηρο, πριν τους Ναζί.
Στο τελευταίο κεφάλαιο της ταινίας παρουσιάζονται τρεις δοκιμασίες για να φτάσει στον πολυπόθητο στόχο του. Η πρώτη: The penetant man shall pass, Η ταπεινότητα μπροστά στο Θεό. Ή αλλιώς η αυτοκριτική για τον εαυτό μας και η ταπεινότητα απέναντι στην κοινωνία. Η δεύτερη: The path of God, στα βήματα του ονόματος του Θεού. Ή αλλιώς στις αρχές και τις αξίες ενός αγώνα. Η συστοιχία μέσων και σκοπών. Η Τρίτη: In the lion ‘s head he should prove his faith, η πιο δύσκολη δοκιμασία από όλες. A leap of faith. Η πίστη μπροστά σε ένα ατελείωτο κενό. Ο Indiana Jones, βρίσκεται μπροστά σε ένα ατελείωτο κενό και η πόρτα βρίσκεται μπροστά σε έναν ατελείωτο γκρεμό. Εκείνη τη στιγμή ακούγεται η αγωνιώδης φωνή του πατέρα του: 《 Υου have to believe boy, you have to believe》. Μπροστά στο κενό, χρειάζεται το αδύνατο της πίστης στο στόχο: να κάνει ένα βήμα πάνω στο χάος. Και αφού το κάνει, ο δρόμος εμφανίζεται.
Οι αριστεροί χρειάζεται να πιστέψουν. Να κάνουν την αυτοκριτική τους, γνωρίζοντας ότι μπορούν να προχωρήσουν μπροστά εφόσον αντιμετωπίζουν την κοινωνία με όρους ισότητας και όχι υπεροψίας. Να είναι περήφανοι που δε συναίνεσαν στην καταστροφή της κοινωνίας στο όνομα της αριστεράς. Να μη φοβηθούν το κενό που απλώνεται μπροστά τους αλλά να προχωρήσουν πάνω σε αυτό. Και στην ταινία η πιο πιθανή εκδοχή είναι, τη στιγμή της τελευταίας δοκιμασίας, να πάρουν το δισκοπότηρο οι ναζί. Όμως δεν υπάρχει περιθώριο, μπροστά στην καταστροφή, να κάνεις πίσω. Χρειάζεται να πιστέψουμε στους εαυτούς μας , στους αγώνες μας, στα συμφέροντα μας, στους συναδέλφους μας, στην κοινωνία που είμαστε μέλη.
Resurection
Η τελευταία δοκιμασία, μόνο τελευταία δεν είναι. Ακόμα και να πάρουν οι ναζί τι δισκοπότηρο στα χέρια τους, δε σημαίνει ότι μπορούν να το κρατήσουν, αφού δε μπορούν να το αναγνωρίσουν. Αυτό ας σκεφτούμε και εμείς. Αν πέσει με το καλό το ασφαλιστικό , δεν ξέρουμε ποια θα είναι η επόμενη δοκιμασία. Ακόμα και αν φαινομενικά φαίνεται ότι η μόνη λύση είναι η ΝΔ, δε σημαίνει ότι η ΝΔ μπορεί να κρατήσει. «Να πάρεις τσεκούρι και να κόψεις ότι σάπιο υπάρχει. Να πας στην Έρημο όπου υπάρχει ο Θεός. Να ξέρεις όμως ότι δεν υπάρχει μόνο ο Θεός στην Έρημο», αναφέρει ο Βαπτιστής (Andre Gregory) και πράγματι προχωρούν. Να πέσει η κυβέρνηση λοιπόν; Να πέσει και να πλαντάξει. Και μετά τί; Θα το βρούμε. Σίγουρα πάντως κανένας δε θα τολμήσει να κατεβάσει ένα τέτοια ασφαλιστικό. Οι αγώνες είναι μια συνεχής μάχη πειρασμών, δοκιμασιών, δυσκολιών. Και κατακτήσεων. Αρκεί να αντέξουμε να είμαστε εκεί. Η μάχη δεν είναι μια μάχη για μια γενική και αόριστη ελευθερία λόγου ή εργασίας σε ένα ορισμένο πλαίσιο όπως λανθασμένα πείθονται οι πρωταγωνιστές της πρώτης ταινίας. Είναι μια μάχη για ένα διαφορετικό πλαίσιο εργασίας και ζωής. Και σε αυτό δε χωρούν αυταπάτες; Οι πειρασμοί δεν τελειώνουν ούτε σταματούν σε μια ήρεμη ζωή…
ΥΓ: Η τριλογία είναι αφιερωμένη στον Κώστα Κυριακόπουλο, τον Κωνσταντίνο Γρέβια, την Αναστασία Μωραΐτη, , τη Δήμητρα Σιαηλή και τον Σπύρο Σούρλα, σύντροφοι και συντρόφισσες που παρά τις διαφωνίες μας ανά περιόδους, επέλεξαν την ακαμψία και την ξεροκεφαλιά, την επιμονή απέναντι στην ευελιξία. Σε μια κοινωνία και σε μια αριστερά όπου είχαν πέραση οι προσαρμόσιμοι και οι ευέλικτοι, επέλεξαν να μη το κάνουν και να μην έχουν την αντίστοιχη προβολή άλλων που το έκαναν, να αδικούνται παρά τους αγώνες τους. Η αριστερά μετά από τόσα χαστούκια χρειάζεται περισσότερους και περισσότερες σαν τους παραπάνω.
Βιβλιογραφία/Φιλμογραφία:
- The last supper, 1995
- The last temptation of Christ, 1988
- Ο τελευταίος πειρασμός, 1955
- Ο Χριστός ξανασταυρώνεται, 1954
- Νίκος Καζαντζάκης, Ταξιδεύοντας…
- Indiana Jones and the last Crusade, 1989