Απόψεις

Η ανάγκη υγειονομικής κάλυψης των προσφύγων στην Ελλάδα

05/03/2016

Πάνος Χριστοδούλου

Η εμφάνιση του προβλήματος

 

Το 2015 έχει εμφανιστεί ένα τεράστιο κύμα μεταναστών και προσφύγων στην Ελλάδα, με ιδιαίτερη ένταση μετά τα γεγονότα του πολέμου στη Συρία. Οι καταγραφές διεθνών οργανισμών και Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων αναφέρουν χιλιάδες εισροές ανά ημέρα, με υπεράνθρωπες προσπάθειες για την ιατροφαρμακευτική κάλυψη τους. Η συμμετοχή στην κάλυψη των νέων αναγκών των περιοχών δεν γίνεται να επαφίεται αποκλειστικά σε εθελοντικές οργανώσεις, είναι ανάγκη λοιπόν το κράτος να αναπτύξει ένα δικό του σχεδιασμό για τις περιοχές αυτές. Ο σχεδιασμός αυτός δεν καλύπτει μόνο τις ανάγκες των μεταναστών και των προσφύγων, αλλά συμβάλει στην διατήρηση του επιπέδου υγείας των περιοχών αλλά και στην όσο γίνεται ομαλή κατανομή και υποδοχή. Η κατάσταση όμως δεν είναι καινούρια, λόγω γεωγραφικής θέσης η Ελλάδα ανά τακτά χρονικά διαστήματα γίνεται δέκτης κυμάτων προσφύγων και μεταναστών . Ειδικά με τη διατήρηση του φράχτη του Έβρου τα νησιά του Αιγαίου θα γίνονται ο κυματοθραύστης τους.  Έχει  αξία λοιπόν να μελετήσουμε και να επενδύσουμε σε μια όσο το δυνατόν πιο μόνιμη λύση και όχι κάτι ευκαιριακό που θα καλύπτει πρόσκαιρες ανάγκες. Η λύση στην οποία θα καταλήξουμε είναι η κάλυψη της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας μέσω κινητών μονάδων. Οι κινητές μονάδες έχουν το πλεονέκτημα της εύκολης πρόσβασης στο σημείο εγκατάστασης του πληθυσμού στόχου και της δυνατότητας γρήγορης και έγκαιρης μετακίνησης. Το πιο σημαντικό όμως στο οποίο θα καταλήξουμε είναι ότι αφήνουν μια παρακαταθήκη, η οποία θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί και μετά το πέρας της παρούσας ανάγκης, είτε σε άλλες περιοχές στις οποίες θα εμφανιστεί το ίδιο φαινόμενο είτε για τις ανάγκες του μόνιμου πληθυσμού σε  απομακρυσμένες περιοχές.

 

Το μέγεθος του προβλήματος

 

 

Το μεταναστευτικό και προσφυγικό ζήτημα απασχολεί όχι μόνο την Ελλάδα αλλά ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση τα τελευταία χρόνια. Σε αυτό το σημείο θα ήταν χρήσιμο να διακρίνουμε τις δύο έννοιες. Η λέξη μετανάστης είναι μια γενική έννοια που κυρίως χρησιμοποιείται για ανθρώπους που επιλέγουν να φύγουν, ενώ η λέξη πρόσφυγας αναφέρεται κυρίως σε ανθρώπους που αναγκάζονται να φύγουν λόγω εκτάκτων καταστάσεων στη χώρα τους. Μάλιστα η ροή προσφύγων και μεταναστών στην Ευρώπη είναι η μεγαλύτερη μετά το Β’ Παγκόσμιο πόλεμο,  μετά τον πόλεμο και την κατάσταση που επικρατεί στη Συρία όπως περιγράφεται στο Internal displacement and the Syrian crisis: an analysis of trends from 2011–2014 (Doocy et al, 2015). Η κύρια πύλη ροής είναι η δίοδος ανατολικής Ευρώπης/Βαλκανίων, η οποία όπως θα εξετάσουμε και παρακάτω αφορά σε μεγάλο βαθμό την Ελλάδα, ιδιαίτερα αν συνυπολογίσουμε τις διαφορετικές χρονικότητες ως προς τη λειτουργία των υπηρεσιών ασύλου με γρήγορη απορρόφηση στο Βορρά και αργή στην Ελλάδα  (OECD, 2015). Ιδιαίτερα μετά τους νέους πολέμους και τις ανακατατάξεις των καθεστώτων στις περιοχές της Μέσης Ανατολής , με βάση στοιχεία της Eurostat, 20 εκατομμύρια μετανάστες έχουν εισέλθει στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 2014 (Κοινωνικό Ιατρείο Αλληλεγγύης Θεσσαλονίκης, 2015).

 

Η ανάγκη για υγειονομική κάλυψη

 

 

Η μέριμνα για τους αρρώστους και γενικά για όσους είχαν ανάγκη ήταν ιστορικά υπόθεση της οικογένειας ενώ η κάθε λογής φροντίδα παρεχόταν στον τόπο διαμονής τους (Κουτσογιαννόπουλος, 1992). Αν μεταφέρουμε λοιπόν τον ορισμό αυτό στη σύγχρονη εποχή, σημαίνει ότι απαιτείται ένας σχεδιασμός μοντέλου πρωτοβάθμιας υγείας που θα παρέχει τις υπηρεσίες του στις πύλες εισόδου και εξόδου. Ο σχεδιασμός/προγραμματισμός κάθε Μονάδας παροχής φροντίδας υγείας εντάσσεται στο πλαίσιο του κεντρικού υγειονομικού σχεδιασμού και οι αντικειμενικοί του σκοποί και στόχοι πρέπει να είναι απόλυτα εναρμονισμένοι με τους σκοπούς και τους στόχους του κεντρικού υγειονομικού σχεδιασμού –προγραμματισμού, να μη τους αντιστρατεύονται και να εντάσσονται στο πλαίσιο της πολιτικής υγείας. Γενικά χαρακτηριστικά των υπηρεσιών υγείας είναι η διαθεσιμότητα στον πληθυσμό, η δυνατότητα προσπέλασης των πολιτών σε αυτές, η συνέχεια της προσφοράς τους, η αποδοχή τους από τους πολίτες  (Δίκαιος et al , 1999).

Με βάση το προηγούμενο η πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας για τους πρόσφυγες και τους μετανάστες εντάσσεται στους στόχους του κεντρικού σχεδιασμού. Με βάση τον OECD (2015) η δημόσια υγεία σχετίζεται με τους μετανάστες και τους πρόσφυγες με βάση την: εξασφάλιση ίσων δικαιωμάτων , τη μείωση των αρνητικών επιπτώσεων στο σύνολο του πληθυσμού, τη μείωση της νοσηρότητας και της θνησιμότητας και τον περιορισμό των ανισοτήτων στην πρόσβαση στο σύστημα υγείας. Όλοι λοιπόν οι παραπάνω παράγοντες συνδέονται μεταξύ τους σε μια αλληλουχία γεγονότων . Η εξασφάλιση πρόσβασης στο σύστημα υγείας δίνει τη δυνατότητα καταγραφής των ασθενειών και έγκαιρης διάγνωσης τους. Η καταγραφή συμβάλει στη λήψη υγειονομικών μέτρων για τις συνθήκες διαμονής και κατανομής των μεταναστών αλλά και προστασίας του υπόλοιπου πληθυσμού (πχ εμβολιασμοί) ενώ η διάγνωση οδηγεί στη θεραπεία και την αποφυγή εξάπλωσης ασθενειών. Τα παραπάνω συντείνουν στη μείωση των δεικτών νοσηρότητας και στη μείωση του κόστους νοσηλείας που θα απαιτούνταν σε περίπτωση μη έγκαιρης διάγνωσης .

Συμπεραίνουμε λοιπόν πως η παροχή πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας στους πρόσφυγες και τους μετανάστες δεν καλύπτει μόνο τους ίδιους και τα δικαιώματα τους ως ανθρώπινες υπάρξεις αλλά συμβάλλει στην διατήρηση του επιπέδου υγείας του συνόλου του πληθυσμού, δηλαδή και των Ελλήνων. Με αναφορά τις πύλες εισόδου η εφαρμογή του συστήματος παρακολούθησης/καταγραφής του WHO 2010 (σύστημα καταγραφής , στατιστική ανάλυση , κατηγοριοποίηση, θεραπεία) είναι δυνατόν να  εξορθολογήσει τις ανάγκες και τους κινδύνους αν προκύπτουν (αποτρέποντας μαζικές κρίσεις πανικού και φαινόμενα ρατσισμού) και να εμποδίσει την εξάπλωση λοιμωδών νοσημάτων στον πληθυσμό των προσφύγων.

 

Μια προτεινόμενη λύση

 

 

Η διεθνής εμπειρία στοχεύει στο σχεδιασμό ενός συστήματος που θα εξασφαλίζει τα δικαιώματα στο υγειονομικό επίπεδο των μεταναστών και των προσφύγων στο σύνολο ενός κράτους (McDonald, J. T., & Kennedy, S. ,2004). Στην περίπτωση μας όμως βρισκόμαστε σε μια κατάσταση όπου δεν υπάρχει καταγραφή και κατανομή των προσφύγων, αλλά άτακτη συσσώρευση τους σε νησιωτικές περιοχές, στις οποίες επομένως θα αναφερθούμε.

Η δομή αναφοράς είναι η χρήση κινητών μονάδων υγείας. Το σημαντικότερο πλεονέκτημα των κινητών μονάδων είναι η εύκολη μετάβαση τους στην περιοχή της ομάδας στόχου, ακόμα κι αν αυτή αλλάξει, σε σύντομο χρονικό διάστημα ( μέγιστη καλή τοποθεσία που εξασφαλίζει άμεση πρόσβαση στους εξυπηρετούμενους ). Υπόλοιπα πλεονεκτήματα της λειτουργίας των κινητών μονάδων είναι :

  • Γρήγορη ετοιμασία : Απαιτείται απλά ένα διώροφο λεωφορείο ΚΤΕΛ υπεραστικού τύπου ( εύκολα διαθέσιμο λόγω της μείωσης δρομολογίων αντίστοιχων τύπων τα οποία είναι ήδη διαθέσιμα στο κράτος ) στο οποίο στον δεύτερο όροφο θα προστεθούν δύο εξεταστικά κρεβάτια και ο κινητός ιατρικός εξοπλισμός.
  • Επιτυχημένη λειτουργία : η χρήση κινητών μονάδων είναι η πρώτη επιλογή μη κυβερνητικών οργανώσεων ( Οδοιπορικό,2011 ) για την παρέμβαση σε πληθυσμούς αποκλεισμένους από το σύστημα υγείας ή για την παροχή υπηρεσιών σε πληθυσμούς με ιδιαίτερες ανάγκες (ρομά , χρήστες ναρκωτικών ουσιών).
  • Ύπαρξη προσωπικού με εμπειρία λόγω της χρόνιας χρήσης τους όπως αναφέραμε σε προηγούμενο σημείο.
  • Το προσωπικό  είναι δυνατό να μετακινηθεί από υπάρχουσες κρατικές δομές , καθώς οι αποστολές αλληλεγγύης (ΕΙΝΑ , 2015) δείχνουν τη διαθεσιμότητα για αντίστοιχες αποστολές.
  • Λόγω της φύσης της δομής χρειάζεται ολιγομελές πλήρωμα όπως θα αναλυθεί στην επόμενη ενότητα.
  • Προστασία από εξωτερικούς κινδύνους : κλειστός χώρος με δυνατότητα μετακίνησης σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης.
  • Μοναδική δυνατότητα μετακίνησης και προσαρμογής σε νέα δεδομένα και καταστάσεις σε ελάχιστο χρόνο χωρίς περαιτέρω έξοδα.
  • Είναι η μοναδική λύση που καλύπτει και τα τέσσερα βασικά χαρακτηριστικά των υπηρεσιών υγείας (διαθεσιμότητα, δυνατότητα πρόσβασης, συνέχεια της προσφοράς, αποδοχή από τους πολίτες).

Μοναδικό αδύνατο σημείο είναι η αύξηση του αρχικού κόστους/κεφαλαίου για την εκκίνηση της μονάδας σε σχέση με την επιλογή αξιοποίησης ενός ήδη υπάρχοντος χώρου. Μειονέκτημα όμως που αντισταθμίζεται (εκτός από τα παραπάνω) από την μη μονιμότατα του άρα και την πιο εύκολη αποδοχή του από τον τοπικό πληθυσμό αλλά και από την αυτονομία χρήσης του ως χώρος (δε χρειάζεται για παράδειγμα η  διακοπή της κανονικής λειτουργίας ενός άλλου χώρου ή η υγειονομικά δύσκολα βιώσιμη παράλληλη λειτουργία τους).

Το ενδεχόμενο επιρροής από εξωγενείς παράγοντες εκμηδενίζεται με την επιλογή της κινητής μονάδας. Σε αντίθεση με την επιλογή ενός αίθριου χώρου με σκηνές, η πρόσβαση του είναι ασφαλής από καιρικές συνθήκες και τυχόν κινδύνους, λόγω της δυνατότητας μετακίνησης. Σε περίπτωση δε αλλαγής των συνθηκών, όπως μετακίνηση του πληθυσμού σε άλλο σημείο, η δομή δεν χάνει τη χρησιμότητα της αφού μπορεί το ίδιο εύκολα να μετακινηθεί.

Το προαναφερθέν χαρακτηριστικό αποτελεί και μια δυνατότητα ευκαιρίας και μελλοντικής επένδυσης. Η δημιουργία μιας δομής από κρατικές μονάδες αφήνει παρακαταθήκη τόσο σε περίπτωση αλλαγής του σημείου εισόδου στο μέλλον όσο και σε περίπτωση λύσης/παρόδου του φαινομένου της αυξημένης ροής μεταναστών και προσφύγων. Η δομή σε αυτή την περίπτωση μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να καλύψει άλλες περιοχές με κύματα προσφύγων και μεταναστών ή κενά του εθνικού συστήματος υγείας (απομακρυσμένες περιοχές, πόλεις με έλλειψη συγκεκριμένων ιατρικών ειδικοτήτων, πληθυσμοί εν μέρει αποκλεισμένοι) ανάλογα με την εκάστοτε συγκυρία και προσαρμοσμένη στις τρέχουσες ανάγκες.

 

Τρόπος λειτουργίας των κινητών μονάδων

 

 

Η λειτουργία των κινητών μονάδων προσαρμόζεται στον πληθυσμό και τις εισροές της ομάδας στόχου στην εκάστοτε πύλη εισόδου και εξόδου. Με τα δεδομένα που αναφέραμε από την εμπειρία λειτουργίας κινητών μονάδων χρειάζεται μία κινητή μονάδα ανά καταυλισμό προσφύγων. Σε περίπτωση διάσπαρτων καταυλισμών είναι δυνατόν να καλύπτονται από μια κινητή μονάδα. Η στελέχωση της κάθε κινητής μονάδας βασίζεται στη μεθοδολογία που αναπτύξαμε για τη σχέση μεταναστών/προσφύγων και δημόσιου συστήματος υγείας (καταγραφή, ανάλυση, διάγνωση/θεραπεία). Οι βασικές υπηρεσίες λοιπόν της κινητής μονάδας είναι:

  • Ιατρική εξέταση και παροχή φαρμακευτικής κάλυψης
  • Ψυχοκοινωνική υποστήριξη
  • Ταυτοποίηση ευπαθών ομάδων
  • Παραπομπή ευπαθών ομάδων σε αντίστοιχες κοινωνικές δομές

Το μοντέλο αυτό ανταποκρίνεται στην ανάγκη συνολικότερης καταγραφής και ανάλυσης των αναγκών και των προβλημάτων της ομάδας στόχου και όχι απλά τη διάγνωση και θεραπεία  των ασθενών. Για την υλοποίηση των στόχων αυτών χρειάζεται και η δικτύωση της δομής τόσο με τις δομές του εθνικού συστήματος υγείας της περιοχής  (για παραπομπές δευτεροβάθμιων και τριτοβάθμιων περιστατικών ή αν απαιτείται για εργαστηριακό έλεγχο), όσο και με εθελοντικές οργανώσεις που δρουν στον ίδιο χώρο. Απαραίτητη είναι προφανώς και συνεννόησης της δομής με τοπικούς παράγοντες όπως η δημοτική αρχή για την κατάλληλη τοποθεσία της μονάδας και τη διαμονή του προσωπικού.

Από τις ανάγκες συνάγουμε ότι η λειτουργία της δομής δε θα είναι ιατροκεντρική καθώς το ιατρικό προσωπικό δεν έχει απαραίτητα τις γνώσεις, το χρόνο και τις ικανότητες για τη διαχείριση του όλου εγχειρήματος. Χρειάζεται επομένως ανά κινητή μονάδα δύο γιατροί (με ειδικότητα γενικής ιατρικής ή ένας με ειδικότητα γενικής ιατρικής και ένας με παιδιατρικής), δύο νοσηλευτές, ένας ψυχολόγος (η πρωτοβάθμια φροντίδα συμπεριλαμβάνει και την ψυχολογική κατάσταση ειδικά σε πληθυσμούς προσφύγων), δύο διερμηνείς, ένας οδηγός και ένας κοινωνικός λειτουργός. Το ιατρικό προσωπικό θα λειτουργεί στον πάνω όροφο ενώ ο ψυχολόγος και ο κοινωνικός λειτουργός στον κάτω.

Το  εναλλακτικό σχέδιο θα βασιστεί στη φιλοσοφία των κινητών μονάδων καθώς άλλες δυνατότητες (αξιοποίηση δημόσιου χώρου, υπαίθριο ιατρείο) αποκλείστηκαν λόγω των μειονεκτημάτων που έχουν αναφερθεί. Σε περίπτωση καθυστέρησης εύρεσης ή διαμόρφωσης λεωφορείου θα προσανατολιστούμε στη χρήση κινητής μονάδας τύπου  μικρού φορτηγού (mini van) με διαμορφωμένο τον πίσω χώρο ως κέντρο εξέτασης. Η εύρεση είναι πιο εύκολη καθώς αντίστοιχα οχήματα διαθέτουν οι περισσότεροι δήμοι και περιφέρειες. Επίσης η επανεξέταση της λειτουργίας των μονάδων θα μπορούσε να καταλήξει σε δύο βάρδιες με επιπλέον προσωπικό σε περίπτωση μη κάλυψης του πληθυσμού στόχου.

 

Που καταλήγουμε;

 

Το νέο κύμα προσφύγων και μεταναστών αποτελεί ένα από τα μείζονα ζητήματα της Ευρώπης με ιδιαίτερες συνέπειες στην Ελλάδα που αυτή τη στιγμή είναι η κυριότερη πύλη εισόδου. Το φαινόμενο αυτό, όσο συνεχίζεται η εμπόλεμη κατάσταση στη Μέση  Ανατολή (ενώ ταυτόχρονα δεν υπάρχει αποτελεσματική κοινή μεταναστευτική πολιτική) θα αποκτά μεγαλύτερες διαστάσεις. Στην παρούσα λοιπόν συγκυρία, με το υπάρχον δεδομένο ότι η μόνη πρόσβαση (λόγω του φράχτη στον Έβρο και των καθυστερήσεων των αιτήσεων ασύλου) είναι η θαλάσσια οδός, οι εισροές θα έχουν αυξητική τάση στα νησιά πύλες εισόδου του Αιγαίου. Η ένταση του φαινομένου καθιστά επιτακτική την αντιμετώπιση του συντεταγμένα από την πολιτεία και όχι μόνον από εθελοντικές οργανώσεις , με στόχο την ένταξη της πολιτικής υγείας για μετανάστες και πρόσφυγες στην κεντρική πολιτική υγείας. Αυτό επιτάσσουν τόσο  ανθρωπιστικοί λόγοι όσο και λόγοι κοινωνικής συνοχής και διατήρησης της εύρυθμης υγείας  του συνόλου του πληθυσμού. Ιδανική λύση είναι  η αποστολή κινητών μονάδων καθώς εξασφαλίζουν άμεση πρόσβαση στον προσφυγικό πληθυσμό, παρέχοντας ταυτόχρονα ασφάλεια στο προσωπικό και τους εξυπηρετούμενους. Η διάγνωση , η θεραπεία και η καταγραφή των αναγκών των προσφύγων εξασφαλίζει τόσο την κάλυψη των αναγκών πρωτοβάθμιας περίθαλψης όσο και την ένταξη τους με ομαλούς ρυθμούς στο κοινωνικό σύνολο. Η διακριτικότητα και η ευκινησία των κινητών μονάδων είναι λειτουργικές για τις κοινωνίες των νησιών και την εξυπηρέτηση των ευπαθών ομάδων. Το κυριότερο όμως δεδομένο είναι ότι οι πρόσφυγες χρησιμοποιούν την Ελλάδα ως πύλη εισόδου αλλά όχι ως στόχο διαμονής, άρα όταν μετακινηθούν οι δομές που θα έχουμε δημιουργήσει θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για ανάγκες του υπολοίπου πληθυσμού.

 

 

Βιβλιογραφία

  1. Shannon Doocy, Emily Lyles, Tefera D. Delbiso, Courtland W. Robinson1 and The IOCC/GOPA Study Team. Internal displacement and the Syrian crisis: an analysis of trends from 2011–2014. Conflict and Health (2015) 9:33 http://www.conflictandhealth.com/content/pdf/s13031-015-0060-7.pdf
  2. OECD (2015). Is this humanitarian migration crisis different?, Migration Policy Debates, ΝοH 7, September 2015 http://www.oecd.org/migration/Is-this-refugee-crisis-different.pdf
  3. Κοινωνικό Ιατρείο Θεσσαλονίκης, http://www.kiathess.gr/index.php/gr/yliko/arthra/161-syria-polemos, 2015
  4. MdM Greece , Το Ταξίδι ,ένα μικρό οδοιπορικό https://youtu.be/fRIGEyOPYBc ,2015
  5. Κουτσογιαννόπουλος Β. , Εγχειρίδιο Υγιεινής Εκδ. Αδερφοί Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1991
  6. Δίκαιος Κ , Κουτουζής Μ , Πολύζος Ν. , Σιγάλας Ι , Χλέτσος Μ. , εκδ ΕΑΠ , Πάτρα 1999
  7. OECD (2015). Is this humanitarian Migration crisis different?, Migration Policy Debates,Νο 7, September 2015 http://www.oecd.org/migration/Is-this-refugee-crisis-different.pdf
  8. WHO (2010). Health of migrants. The Way Forward. Report of a global consultation, World Health Organization, Madrid, Spain, 3–5 March 2010. http://www.who.int/hac/events/consultation_report_health_migrants_colour_web.pdf
  9. McDonald, J. T., & Kennedy, S. (2004). Insights into the ‘healthy immigrant effect’: health status and health service use of immigrants to Canada. Social science & medicine, 59(8), 1613-1627.
  10. Ένωση Ιατρών Νοσοκομείων Αχαΐας , Οκτώβριος 2015 , http://www.eina.gr/?p=3840
  11. Οδοιπορικό ,έντυπη έκδοση των Γιατρών του κόσμου Ελλάδας , Ιανουάριος 2011 , http://mdmgreece.gr/tefchos-51-ian-fev-mar-2011-3/
  12. Ιωαννίδης Ε. , Λοπατζίδης Α. , Μάντη Π. ,Υγεία: οριοθετήσεις και προοπτικές ,εκδ ΕΑΠ , Πάτρα 1999