Απόψεις

Σύμφωνο συμβίωσης

21/12/2015

Αντώνης Σιγάλας

Αναδημοσίευση από rednotebook.gr

Την ερχόμενη εβδομάδα έρχεται προς ψήφιση στη βουλή το νομοσχέδιο του υπουργείου Δικαιοσύνης που περιλαμβάνει ανάμεσα σε άλλες διατάξεις και το περίφημο πλέον σύμφωνο συμβίωσης. Η ιστορία είναι λίγο ως πολύ γνωστή: Η Ελλάδα το 2008 πέρασε με νόμο, ευθυγραμμιζόμενη με ευρωπαϊκή οδηγία, τη θέσπιση του συμφώνου συμβίωσης. Μετά όμως από αντιδράσεις της επίσημης και ανεπίσημης εκκλησίας, καθώς και διαφόρων άλλων συντηρητικών κύκλων, ο τότε υπουργός Δικαιοσύνης Σωτήρης Χατζηγάκης εξαίρεσε τα ομόφυλα ζευγάρια από το νόμο, παρά το γεγονός ότι αρχικά τα είχε συμπεριλάβει. Ακολούθησαν οι προσφυγές στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο από 6 ανθρώπους και η απόφαση που βγήκε το Νοέμβριο του 2013 ήταν καταδικαστική για την Ελλάδα, που μαζί με τη Λιθουανία ήταν οι μόνες χώρες, από όσες είχαν θεσπίσει το σύμφωνο, που εξαιρούσαν τα ομόφυλα ζευγάρια από αυτό. Με βάση την απόφαση του δικαστηρίου θεωρήθηκε ότι ο νόμος 3719/2008 παραβιάζει το άρθρο 8 (περί προστασίας της οικογενειακής ζωής) και το άρθρο 14 (περί απαγόρευσης των διακρίσεων) της ΕΣΔΑ (Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου).

Από τότε πολύ νερό κύλησε στ` αυλάκι και πολλή συζήτηση έγινε για το θέμα, με κόσμιο ή προσβλητικό τρόπο. Με την απόφαση του δικαστηρίου αναγκάστηκαν μια σειρά θεσμικοί ή εξωθεσμικοί παράγοντες, που μέχρι τότε έβλεπαν τη ΛΟΑΤ κοινότητα είτε σκωπτικά είτε απλώς έδιναν υποσχέσεις - η εκπλήρωση των οποίων μεταφερόταν στο διηνεκές, να αντιμετωπίσουν το θέμα με περισσότερη σοβαρότητα καθώς όχι μόνο αφορά μια κοινωνική πραγματικότητα, αλλά υπήρχε και δεδικασμένο, πράγμα που δε μπορούσε να παρακαμφθεί.

Αρχικά, μόλις μερικές μέρες μετά την απόφαση εκείνη του δικαστηρίου, είχαμε την κατάθεση του σχεδίου νόμου από την κοινοβουλευτική ομάδα του ΣΥΡΙΖΑ, τότε ακόμα στην αντιπολίτευση, για ένα καινούργιο σύμφωνο συμβίωσης, με διευρυμένα ασφαλιστικά, κληρονομικά και φορολογικά δικαιώματα, όπου θα περιλαμβάνονταν τα ομόφυλα ζευγάρια. Σε εκείνη την πρόταση νόμου δεν συμπεριλήφθηκε το δικαίωμα της τεκνοθεσίας, είτε της γονικής μέριμνας, γιατί κρίθηκε ότι χρειαζόταν μια ευρύτερη αναμόρφωση του οικογενειακού δικαίου, πράγμα που δε μπορούσαμε να κάνουμε εκείνη τη στιγμή.

Μαζί με εκείνη την πρόταση νόμου για το σύμφωνο συμβίωσης είχαμε επεξεργαστεί μια πρόταση νόμου και για το γάμο ομοφύλων, πράγμα που νομικά ήταν εύκολο να γίνει, προσθέτοντας στον ορισμό του γάμου στο δίκαιο τη φράση «ανεξαρτήτως φύλου», όπως ακριβώς σήμερα αναγράφεται στο σχέδιο νόμου που έχει καταθέσει το υπουργείο Δικαιοσύνης. Με αυτόν τον τρόπο θα λυνόταν και το κώλυμα που είχαν εκφράσει τα δικαστήρια όταν αποφάνθηκαν ότι οι γάμοι της Τήλου ήταν άκυροι. Όταν αυτές οι δύο σχετικές προτάσεις κατατέθηκαν στο προεδρείο της κοινοβουλευτικής ομάδας του ΣΥΡΙΖΑ το Νοέμβριο του 2013, παρά το γεγονός ότι μερικούς μόνο μήνες πριν, στο ιδρυτικό συνέδριο του Ιουλίου, στις θέσεις συμπεριλαμβανόταν ότι το κόμμα είναι υπέρ του πολιτικού γάμου ομοφύλων με πλήρη και ίσα δικαιώματα, το προεδρείο αποφάνθηκε ότι θα καταθέσουμε την πρόταση για το σύμφωνο και «μέχρι εκεί», όπως χαρακτηριστικά είπε ένα μέλος του. Η πρόταση για τον πολιτικό γάμο ομοφύλων αναβλήθηκε χωρίς κανένα χρονοδιάγραμμα.

Η πρόταση νόμου εκείνη είχε πολύ θετική αποδοχή από τον τύπο και την ίδια τη ΛΟΑΤ κοινότητα, ενώ παρά το γεγονός ότι κατατέθηκε στη βουλή, τόσο μόνη της όσο και ως τροπολογία στο αντιρατσιστικό νομοσχέδιο τον Αύγουστο του 2014, εν τούτοις δεν ήρθε ποτέ προς ψήφιση γιατί μπλοκαρίστηκε από την κυβέρνηση Σαμαρά.

Ωστόσο η δημόσια συζήτηση άνοιξε. Το επόμενο διάστημα είχαμε ανθρώπους να μιλάνε γι αυτό και να επιχειρηματολογούν, είτε θετικά είτε αρνητικά, αναγνωρίζοντας ότι τα ομόφυλα ζευγάρια είναι υπαρκτά, πράγμα που αποτελούσε μεγάλη τομή σε σχέση με το πρόσφατο παρελθόν. Τα ΜΜΕ στην πλειοψηφία τους αντιμετώπισαν το θέμα ως σκάνδαλο, θέλοντας να κάνουν ντόρο για να κερδίσουν τηλεθέαση και δεν προσπάθησαν να δώσουν τη σημασία που θα έπρεπε απέναντι σε μια πολυάριθμη κοινότητα, αλλά και σε μια μεταρρύθμιση τόσο σημαντική. Οι πολιτικοί στην πλειοψηφία τους απέφευγαν να τοποθετηθούν ή να παρουσιαστούν σε εκδηλώσεις της ΛΟΑΤ κοινότητας για να μην ταυτιστούν μαζί της και έχουν προβλήματα με την εκλογική τους πελατεία, εκτός ορισμένων φωτεινών εξαιρέσεων, που από το ΣΥΡΙΖΑ ήταν περισσότερες από ό,τι στα άλλα κόμματα. Υπήρξαν βουλευτές και βουλεύτριες που στάθηκαν από την πρώτη στιγμή στο πλευρό της ΛΟΑΤ κοινότητας, όπως η Βασιλική Κατριβάνου, η Γιάννα Γαϊτάνη, η Μαρία Γιαννακάκη, ο Χρήστος Καραγιαννίδης, η Ηρώ Διώτη. Τον Ιούλιο του 2015 η τότε πρόεδρος της βουλής Ζωή Κωνσταντοπούλου προσήλθε στην εκδήλωση της Γιορτής Υπερηφάνειας της Αθήνας και χαιρέτησε την εκδήλωση με μια εντυπωσιακή ομιλία προκαλώντας πανηγυρισμούς. Αξίζει να σημειωθεί ότι ήταν η πρώτη φορά που ένας εκπρόσωπος των πιο υψηλών πολιτειακών θεσμών της χώρας, χαιρετούσε την εκδήλωση αυτή. Η ομιλία της αλλά και η συζήτηση που ακολούθησε, ήταν η απόδειξη ότι η ταύτιση πολιτικής εξουσίας και ΛΟΑΤ κινήματος είναι ένα ζήτημα κεντρικής πολιτικής και έτσι πρέπει να αντιμετωπίζεται. Οι εποχές που οι πολιτικοί μπορούσαν να αποφεύγουν τη συζήτηση αυτή έχουν περάσει ανεπιστρεπτί.

Οι νομικές δυσκολίες μέχρι σήμερα όμως δεν έχουν αρθεί. Τα ΛΟΑΤ ζευγάρια δε μπορούν να έχουν κανένα από τα δικαιώματα που απολαμβάνουν τα υπόλοιπα ζευγάρια. Εκεί ακριβώς έρχεται να παρέμβει το καινούργιο νομοσχέδιο για το σύμφωνο συμβίωσης που κατατέθηκε από το υπουργείο Δικαιοσύνης και ψηφίζεται αυτές τις μέρες μετά από μακρά περίοδο διαβούλευσης που διήρκεσε περίπου 6 μήνες, από τον Ιούνιο που ανακοινώθηκε για πρώτη φορά η κατάθεσή του, στην εκδήλωση της Γιορτής Υπερηφάνειας της Αθήνας.

Το σχέδιο νόμου που κατατέθηκε και έρχεται για ψήφιση προβλέπει διευρυμένα δικαιώματα σε σχέση με το ισχύον σύμφωνο συμβίωσης και περιλαμβάνει και τα ομόφυλα ζευγάρια καθώς αναφέρεται ρητά η φράση «ανεξαρτήτως φύλου» σε αυτούς που έχουν το δικαίωμα να το συνάψουν. Ρυθμίζει κληρονομικά δικαιώματα, ασφαλιστικά, καθώς και δικαιώματα λήψης ιατρικών αποφάσεων όταν ο ένας από τους συντρόφους βρίσκεται στο νοσοκομείο. Δεν προβλέπει το δικαίωμα της τεκνοθεσίας για τα ομόφυλα ζευγάρια.

Όσον αφορά τα κληρονομικά δικαιώματα προβλέπει τα ίδια δικαιώματα με τα δικαιώματα όσων συνάπτουν γάμο. Το ίδιο συμβαίνει και με το δικαίωμα στη λήψη ιατρικών αποφάσεων, καθώς και με το δικαίωμα να θεωρούνται οικογένεια οι δύο σύντροφοι, πράγμα που υπήρξε διεκδίκηση της ΛΟΑΤ κοινότητας για χρόνια και πρόσφατα ήρθε ξανά στην επιφάνεια με την υπόθεση της άρνησης του νοσοκομείου να παραδώσει τη σωρό του Μηνά Χατζησάββα στο σύντροφό του και όλο το δημόσιο διάλογο που έγινε.

Τα προβλήματα ξεκινούν με το θέμα των ασφαλιστικών δικαιωμάτων. Σύμφωνα με το σχέδιο νόμου, τα ασφαλιστικά δικαιώματα προβλέπονται ισότιμα με το γάμο, αλλά εντός 6 μηνών από την ψήφισή του προβλέπεται να έρθει διάταγμα του υπουργείου Εργασίας με το οποίο αυτά τα δικαιώματα θα προσδιορίζονται επακριβώς και με βάση αυτό οι διάφορες υπηρεσίες θα μπορέσουν να τα αποδώσουν στους συντρόφους που έχουν συνάψει σύμφωνο συμβίωσης. Με βάση την εμπειρία, αντίστοιχα προεδρικά διατάγματα είτε καθυστερούν, είτε πολλές φορές δεν έρχονται ποτέ, μια και τα υπουργεία κωλυσιεργούν για λόγους είτε δημοσιονομικούς, είτε γιατί ο κρατικός μηχανισμός δουλεύει αργά. Επιπλέον, όταν είναι γνωστό ότι υπάρχει δημοσιονομικό κόστος από μια τέτοια εφαρμογή διάταξης, είναι πιθανό το υπουργείο Εργασίας να θελήσει να ακυρώσει την εφαρμογή της στην πράξη μέσα από την κωλυσιεργία. Εξάλλου η εφαρμογή αυτή για να γίνει πρέπει να γίνουν και οι ανάλογες αναλογιστικές μελέτες, πράγμα που μέχρι τώρα δεν έχει υπάρξει. Η κωλυσιεργία αυτή θα φέρει προσφυγές στα δικαστήρια και το πρόβλημα θα διαιωνίζεται.

Τα δύο πιο καυτά όμως ζητήματα για τη ΛΟΑΤ κοινότητα βρίσκονται στο θέμα της τεκνοθεσίας και της γονικής μέριμνας. Όσον αφορά το πρώτο το νομοσχέδιο αποφεύγει να τοποθετηθεί αρχικά. Δεν αντιμετωπίζει το θέμα της τεκνοθεσίας, ένα θέμα στο οποίο υπήρχαν αντιδράσεις και από την εκκλησία αλλά και από συντηρητικούς κύκλους που πρόσκεινται κυρίως στη δεξιά αλλά και στους ΑΝΕΛ. Μετά μάλιστα την πρώτη συζήτηση στην επιτροπή της βουλής ο υπουργός ανέφερε ρητά ότι το νομοσχέδιο δεν ασχολείται με το θέμα της τεκνοθεσίας και θα συμπεριλάβει στο νομοσχέδιο διάταξη, την οποία χαρακτήρισε «βελτιωτική», με την οποία θα διευκρινίζεται ότι η τεκνοθεσία από ομόφυλα ζευγάρια θα απαγορεύεται. Ανασκεύασε τη δήλωση αυτή την επόμενη μέρα τονίζοντας όμως και πάλι ότι η διάταξη που θα φέρει θα αναφέρει ότι με το παρόν σχέδιο νόμου δεν προβλέπεται η τεκνοθεσία για τα ομόφυλα ζευγάρια. Πρόκειται προφανώς για μια παραχώρηση του υπουργού στους συντηρητικούς κύκλους που αντιδρούν στο θέμα και κυρίως στην εκκλησία, που το τελευταίο διάστημα αντέδρασε με διάφορους εκπροσώπους της, χαρακτηριστικά παραδείγματα οι χυδαίες δηλώσεις του μητροπολίτη Αιγιαλείας Αμβρόσιου, του μητροπολίτη Πειραιώς Σεραφείμ και του μητροπολίτη Μεσογαίας Νικόλαου.

Όσον αφορά τα ήδη υπάρχοντα τέκνα των ομογονεϊκών οικογενειών, με την αποφυγή της τεκνοθεσίας από τον μη βιολογικό γονέα, πάλι έχουμε μια διάκριση πολύ σημαντική. Τα παιδιά αυτών των οικογενειών, που έχουν αποκτηθεί είτε μέσα στη σχέση, είτε πριν από αυτήν, αυτή τη στιγμή δεν έχουν κανένα δικαίωμα στο μη βιολογικό γονέα, ούτε αυτός ή αυτή σε αυτά. Σε περίπτωση θανάτου του βιολογικού γονέα, αυτά τα παιδιά είναι απροστάτευτα και η επιμέλειά τους εναπόκειται στην κρίση ενός δικαστηρίου. Συνήθως καταλήγουν είτε σε κάποιο προνοιακό ίδρυμα, είτε η επιμέλειά τους ανατίθεται σε κάποιον μακρινό συγγενή τους, που πιθανόν να μην έχει καμία σχέση με αυτά όσο ο βιολογικός γονέας είναι στη ζωή. Ο μη βιολογικός γονέας, που συμβιώνει με αυτά και στην πράξη είναι γονέας τους, για το κράτος στην ουσία δεν υπάρχει. Η αποφυγή της ρύθμισης των σχέσεων αυτών είναι από τις βασικές ελλείψεις του νομοσχεδίου.

Επιπλέον στο άρθρο 9 του νομοσχεδίου αναφέρεται ρητά το «τεκμήριο πατρότητας» για τα παιδιά που θα γεννηθούν κατά τη διάρκεια ισχύος του συμφώνου. Εκεί γίνεται και πάλι αποφυγή του ορισμού της έννοιας της ομογονεϊκής οικογένειας, γιατί με τη ρητή αναφορά μόνο στα παιδιά που έχουν μητέρα και πατέρα, στην πραγματικότητα αποκλείει από το δικαίωμα της γονεϊκότητας τα ομόφυλα ζευγάρια. Το σωστό θα ήταν να αναφέρεται σε κριτήριο γονεϊκότητας, αλλά όπως είδαμε και παραπάνω, το υπουργείο επέδειξε σπουδή περισσή στο να πείσει τους συντηρητικούς κύκλους ότι, απέναντι στο κράτος, ένα παιδί δε θα έχει δύο μπαμπάδες ή δύο μαμάδες. Δηλαδή το υπουργείο επέδειξε μέχρι τώρα έλλειψη τόλμης και πολιτικής βούλησης για μια πραγματική τομή.

Εν κατακλείδι, το νομοσχέδιο για το σύμφωνο συμβίωσης, που έρχεται προς ψήφιση την Τρίτη στη βουλή, έχοντας ψηφιστεί στην αρμόδια επιτροπή από τους ΣΥΡΙΖΑ, ΠΑΣΟΚ, Ποτάμι και Ένωση Κεντρώων, και καταψηφιστεί από ΚΚΕ, Χρυσή Αυγή και ΑΝΕΛ, είναι ένα νομοσχέδιο που θα μπορούσε να είναι μια πραγματικά μεγάλη τομή. Όντας το πρώτο νομοσχέδιο που αναγνωρίζει δικαιώματα στα ομόφυλα ζευγάρια, τη στιγμή που αυτά αναγνωρίζονται εδώ και περίπου δύο δεκαετίες στην Ευρώπη, συνεχίζει για μια ακόμα φορά να αναπαράγει διακρίσεις. Ωστόσο ακόμα κι έτσι είναι ένα νομοσχέδιο που, αν γίνει νόμος, θα δίνει το δικαίωμα σε πολλούς ανθρώπους να αισθανθούν ότι τους υπολογίζουν.

Η μάχη όμως για πραγματική ισότητα δικαιωμάτων είναι ακόμα μεγάλη και αφορά όλους, τα ΛΟΑΤ άτομα και την πολιτεία. Η ομοφοβία, που υπάρχει διάχυτη στην ελληνική κοινωνία, για να καταπολεμηθεί χρειάζεται συντονισμένη προσπάθεια που το ΛΟΑΤ κίνημα ενωμένο πρέπει να κάνει. Μέχρι την θέσπιση του πολιτικού γάμου ομοφύλων, που ισχύει σε πολλές χώρες με πλήρη και ίσα δικαιώματα, μέχρι την θέσπιση της δυνατότητας στα τρανς άτομα να αλλάζουν έγγραφα χωρίς τις προϋποθέσεις επέμβασης επαναπροσδιορισμού φύλου, μέχρι την ανάληψη δράσης από τους επίσημους και ανεπίσημους φορείς για την καταπολέμηση της ομοφοβίας στην υγεία, στην παιδεία, στη δημόσια διοίκηση, στα σώματα ασφαλείας, στο στρατό. Σε αυτή τη μάχη θα κριθούμε όλοι.