Ε.Σ.Υ. : Το χρονικό ενός προαναγγελθέντος θανάτου

06/01/2016

Πάνος Χριστοδούλου

Το Ε.Σ.Υ.( Εθνικό Σύστημα Υγείας ) εμφανίσθηκε λίγο μετά την 《αλλαγή》 του 1981 και την ένταξη της Ελλάδας στον Τρίτο δρόμο για το σοσιαλισμό. Σε πολύ θεωρητικό επίπεδο ο Τρίτος δρόμος πρέσβευε τον εκσυγχρονισμό του κράτους πρόνοιας και της ασκούμενης κοινωνικής πολιτικής υπό το πρίσμα της σοσιαλδημοκρατίας (Giddens, 1998). Βέβαια το αρχικό ερώτημα είναι τι ακριβώς κοινωνική πολιτική επικρατούσε στην Ελλάδα;

Ο αστικός μύθος περί σοσιαλισμού στην Ελλάδα και σύνδεσης του κράτους πρόνοιας με την έλευση της πρώτης φοράς ΠΑΣΟΚ στην εξουσία δεν έχει καμία βάση. Καταρχήν το κράτος πρόνοιας δεν αφορά κάποια ιδιοτυπία των σοσιαλιστών αλλά μια μορφή αστικού κράτους( Στασινοπούλου,1992 ). Ο τρόπος διαχείρισης του κράτους πρόνοιας ασκείται με βάση τρία διαφορετικά οικονομικά συστήματα, το φιλελεύθερο , το συντηρητικό και το σοσιαλδημοκρατικό ( Esping-Andersen G, 1993). Άρα κράτος πρόνοιας είχαμε και πριν το 1981 και μετά. Μήπως όμως άλλαξε ο τρόπος άσκησης της κοινωνικής πολιτικής;

Εδώ έρχεται ο δεύτερος μεγάλος αστικός μύθος της καθολικής πρόσβασης και της δημόσιας και δωρεάν υγείας. Ο τρόπος άσκησης κοινωνικής πολιτικής βασίζεται, επιγραμματικά, στο βαθμό συμμετοχής του κράτους από τη μία, και του ιδιώτη ή της αγοράς από την άλλη. Με βάση τα παραπάνω, υπάρχει η κατηγοριοποίηση σε τρία συστήματα : το υπολειμματικό (κατά βάση η πρόσβαση βασίζεται στην ελεύθερη αγορά και το κράτος λειτουργεί ως δίχτυ προστασίας), το βιομηχανικό (με βάση την θέση του καθενός στην παραγωγή) και το θεσμικό (καθολική πρόσβαση) (Titmuss 1974).

Η αντίληψη της βλαχο-σοσιαλδημοκρατίας που επικράτησε στην Ελλάδα, οδήγησε σε πανηγυρισμούς για την καθολική πρόσβαση στο νεοσύστατο Εθνικό Σύστημα Υγείας. Γεγονός που αποτελούσε όμως μόνο ένα κομμάτι της πραγματικότητας. Αυτό που εξετάζεται δεν είναι μόνο η πρόσβαση , αλλά και αν υπάρχει διαφοροποίηση των δικαιωμάτων στην πρόσβαση και στην κάλυψη των αναγκών. Στην Ελλάδα η ασφάλιση, η οποία σε ένα βαθμό καθορίζει και την ποιότητα κάλυψης ή τη δυνατότητα πρόσβασης σε δομές , δεν είναι καθολική αλλά εξαρτάται από την εργασιακή θέση του καθενός ( και ως επακόλουθο από την απουσία εργασιακής σχέσης ). Επίσης η συμμετοχή στις δαπάνες υγείας δε βασίζεται μόνο στον κρατικό προϋπολογισμό, αλλά και στις εισφορές των ασφαλιστικών ταμείων. Τα παραπάνω προφανώς δε συγκαταλέγουν καν την Ελλάδα σοσιαλδημοκρατικό μοντέλο, αλλά σε μια ιδιότυπη κατηγορία των χωρών του Νότου, το μοντέλο Ferrera (Ferrera 1996).

Οπότε καταρρίπτεται ο μύθος περί ένταξης της Ελλάδας σε κάποιον διαφορετικό δρόμο. Περαιτέρω ακόμα και η λειτουργία του εθνικού συστήματος υγείας βασίστηκε σε διακρίσεις : τα φακελάκια , τα απογευματινά ιατρεία , η γραφειοκρατία και η παράλληλη λειτουργία του πελατειακού κράτους . Τα παραπάνω δεν αποτελούν μια Ελληνική ιδιορρυθμία (όπως αναφέρει ένας σύγχρονος μύθος της νεοδεξιάς) αλλά τα κοινά χαρακτηριστικά της Ισπανίας, της Πορτογαλίας και της Ελλάδας με βάση την κατηγοριοποίηση Ferrera. Τα υπόλοιπα είναι η ύπαρξη μακροχρόνιας δικτατορίας και στης τρεις χώρες, η ισχυρή ύπαρξη οικογένειας και εκκλησίας και φυσικά τα προαναφερθέντα οικονομοτεχνικά στοιχεία (Ferrera 1999).

Η περίοδος της οικονομικής κρίσης και των μνημονίων δε δημιούργησε αλλά ενέτεινε την προβληματική φύση του Εθνικού Συστήματος Υγείας. Η υποχρηματοδότηση , η λανθασμένη κατανομή πόρων και προσωπικού , οι εργασιακές ανισότητες και η μαζική μετανάστευση νέων επιστημόνων υγείας ( στα οποία θα υπάρξει εκτενέστερη αναφορά σε επόμενο άρθρο ) έκαναν πιο ορατή , στα μεσαία στρώματα κυρίως τα οποία εποφελούνταν κυρίως από την αναδιανομή του κράτους πρόνοιας (Townsend  1975) , την προβληματική φύση του συστήματος. Είναι λογικό σε περιόδους κρίσεις να οξύνονται οι αντιθέσεις και να διογκώνονται οι διακρίσεις, γεγονότα που μειώνουν τη δυνατότητα πρόσβασης και διευρύνεται το πλαίσιο των κοινωνικών ανισοτήτων. Τα παραπάνω βέβαια αποδεικνύουν τη σαθρότητα των θεμελίων  του συστήματος, τα οποία στον πρώτο κλυδωνισμό, χάνοντας την αίγλη και τα περιτυλίγματα του ένδοξου παρελθόντος, αποκαλύπτουν την ανεπάρκεια του.

Καταλήγοντας το Ελληνικό Εθνικό Σύστημα Υγείας κάθε άλλο παρά ένας παράδεισος κοινωνικής πολιτικής για όλους ήταν. Αποτέλεσε ένα καθαρά ταξικό σύστημα , το οποίο οικοδομήθηκε πάνω σε διακρίσεις , αποκλείοντας κοινωνικές ομάδες, ευνοώντας παροδικά και πελατειακά τα μεσαία στρώματα και δημιουργώντας μια σειρά εξαρτήσεων   μεταξύ των εργαζομένων, μεταξύ επαγγελματιών υγείας και ασθενών και μεταξύ πολιτών και κομμάτων εξουσίας (Αλεξίου, 1998 ). Δυστυχώς ένα μεγάλο κομμάτι της θεσμικής αριστεράς, παρασυρμένο από τη συνολική ρεφορμιστικοποιήση του εργατικού κινήματος , πανηγύρισε για την ίδρυση του Ε.Σ.Υ.

Πλέον σε περιόδους ανακατανομής και διατάραξης των κοινωνικών συμβολαίων είναι ευκαιρία να βασιστούν τα κινήματα σε μια προσέγγιση όχι υπεράσπισης αλλά δημιουργικής αποδόμησης του Ε.Σ.Υ. Η δημιουργία ευπαθών ομάδων, οι οποίες με τη σειρά τους στοχοποιούνται κοινωνικά ώστε αφενός να εμπεδώσουν την 《κατώτερη ταυτότητα》 τους και αφετέρου δημιουργούν ένα νέο πεδίο κερδοφορίας , αποτελεί μια βάση για την δημιουργία ενός αντιπαραδείγματος (Watson, 2000). Στόχος η μετάβαση από την πολιτική πρόνοιας σε μια προνοιακή πολιτική που θα βασίζεται στα γενίκευση των αντιπαραδειγμάτων που υπάρχουν και τη σύνδεση τους με τα κοινωνικά κινήματα, τα σωματεία και την κεντρική πολιτική έκφραση ώστε να προκύψει ένα σύστημα υγείας δομημένο όχι στην εξάρτηση αλλά την αλληλεγγύη των 《από κάτω》.

Βιβλιογραφία

1. Giddens A. , Ο Τρίτος Δρόμος, εκδ  Πόλις, Αθήνα  1998
2. Στασινοπούλου Ο., Κράτος Πρόνοιας, ιστορική Εξέλιξη – Σύγχρονες      Θεωρητικές Προσεγγίσεις , εκδ.  Gutenberg, Αθήνα 1992
3. Esping-Andersen G. , The three worlds of welfare capitalism, εκδ.  Polity press,  Cambridge 1992
4. Titmuss R., Social Policy, εκδ.  Allen and Unwin, London 1974
5. Ferrera M. , The “Southern Model” of Welfare, Social Europe Journal of European Social Policy 1996
6. Ferrera M.: «Η Ανασυγκρότηση του Κοινωνικού Κράτους στη Νότια Ευρώπη» στο Προοπτικές του Κοινωνικού Κράτους στη Νότια Ευρώπη, Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, 1999
7. Townsend P., Sociology and Social Policy, εκδ. Penguin Books, London 1975
8. Αλεξίου Θ. , Περιθωριοποίηση και Ενσωμάτωση – Η κοινωνική πολιτική ως  Μηχανισμός ελέγχου και κοινωνικής πειθάρχησης. Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 1998
9. Watson S. ,Foucault and the Study of Social Policy, εκδ The Open University, London 2000