Απόψεις

Αθηναϊκό Branding: Το θεματικό πάρκο της κρίσης

10/07/2017

Ιάσoνας Γιαννόπουλος

Πήγή φωτογραφίας

———

 

Athens is slightly lawless, but that’s one of the nicest things about it (Η Αθήνα είναι ελαφρώς άνομη, αλλά αυτό είναι ένα από τα ωραιότερα πράγματα σχετικά με αυτή)

Michael Landy

 

Άρθρα στη New York Times αναφέρονται στο πως οι αναρχικοί με τις Καταλήψεις Στέγης Προσφύγων και Μεταναστών, συμπληρώνουν τα κενά του κράτους. Το Al Jazeera αφιερώνει ολόκληρα ρεπορτάζ στο City Plaza. Η διεθνής έκθεση Documenta 14, με κρατική χρηματοδότηση από το γερμανικό κράτος, έρχεται στην Ελλάδα παρουσιάζοντας εκθέματα που επικεντρώνονται κατά βάση στην πολιτική επικαιρότητα καθώς και στις αντιστάσεις που αναπτύσσονται απέναντι στο κυρίαρχο σύστημα. Εκθέματα σχετικά με την ΕΑΜική αντίσταση, τον αντιρατσισμό, την κοινωνική απελευθέρωση, τον φεμινισμό, την καπιταλιστική εκμετάλλευση και το χρέος. Εκθέσεις που διοργανώνονται από μεγαλους φορεις, think tank και ιδρύματα πολιτισμού όπως το γερμανικό κράτος ή εγχώρια o πολιτιστικός οργανισμός ΝΕΟΝ και η Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, αντλούν πολιτισμική, πολιτιστική και πολιτική υπεραξία από «υποβαθμισμένες» και μεταιχμιακές περιοχές όπου δεν έχουν ακόμη ενταχθεί πλήρως στο σύστημα, που δεν έχουν «εξευγενισθεί». Άλλο πρόσφατο τρανταχτό παράδειγμα αποτελεί η έκθεση driftwood που συνδιοργανώνεται από το Fondazione Prada και τα Qatar Museums με κεντρικά θέματα την επισφάλεια, την επισφαλή εργασία, την εκμετάλλευση, την μετανάστευση, την προσφυγιά και γενικότερα τα ρεύματα και τις ροές ανθρώπων που είναι πιο δύσκολο να μετακινηθούν από ότι το κεφάλαιο και τα υλικά αγαθά στις σύγχρονες καπιταλιστικές κοινωνίες (αυτά αποτελούν σημεία από την περιγραφή των έργων και όχι κάποια ανάλυση από αριστερή, κομμουνιστική ή αναρχική συλλογικότητα-οργάνωση). Η συγκεκριμένη έκθεση μάλιστα λαμβάνει χώρα στα  Εξάρχεια σε κλειστά καταστήματα, πρώην επαγγελματικές στέγες, που “έβαλαν λουκέτο” -κατά πάσα πιθανότητα- με την έλευση της κρίσης.

Οι αυτοοργανωμένες προσπάθειες πολιτών, συλλογικοτήτων, οργανώσεων κ.λπ. να καλύψουν τα κενά που αφήνει το αποσαρθρωμένο ελληνικό κράτος, όπως οι προαναφερθείσες καταλήψεις καθώς και το παράδειγμα του Ρουβίκωνα που κάνει περιπολίες στο πεδίον του Άρεως, το οποίο λυμαίνονται ναρκέμποροι και νταβατζήδες,  γίνονται σημείο ενδιαφέροντος, πηγή έμπνευσης και θέμα συζήτησης για το θεσμικό κατεστημένο. Μαθαίνοντας από την Αθήνα, τη φαβέλα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, λοιπόν. Όλο αυτό προκαλεί την περιέργεια των δυτικών εταίρων μας. Έχοντας πιο «έμπειρους» και αποδοτικούς θεσμικούς μηχανισμούς, που καλύπτουν άμεσα και αποτελεσματικά μεγάλο μέρος των αναγκών των πολιτών, η περίπτωση της Ελλάδας αποτελεί γι’ αυτούς ένα εξωτικό παράδειγμα. Την ίδια στιγμή που υλοποιούνται και δρομολογούνται μεγάλα, μητροπολιτικού τύπου, έργα όπως το ΚΠΙΣΝ, τα γήπεδα σε Ν. Φιλαδέλφεια και Πάρκο Γουδή, το mall στον Ελαιώνα κ.α., αναπτύσσεται ένα  παράλληλο ενδιαφέρον για τα πιο υποβαθμισμένα, διφορούμενα, καταπονημένα και υπό διακύβευση  σημεία των πόλεων. Αντλείται υπεραξία σε κάθε ευκαιρία από οποιαδήποτε περίσταση, ενώ, παράλληλα, θα μπορούσε να πει κανείς ότι προωθείται μια αισθητικοποίηση, και κατ’ επέκταση άμβλυνση των πιο ριζοσπαστικών στοιχείων, δια της αφομοίωσης και της εμπορευματοποίησης. Το πιο τρανταχτό και μεγάλης κλίμακας ανάλογο παράδειγμα στην πρόσφατη ιστορία, θα μπορούσαμε να πούμε πως υπήρξε η ενσωμάτωση πολλών στοιχείων των εξεγέρσεων, κινημάτων και πολιτισμικών, πολιτιστικών επαναστατικών αποπειρών των τελών της δεκαετίας του '60 από το σύστημα, χωρίς όμως, τελικά, να επηρεαστεί το βασικό οικονομικό μοντέλο. Τα αντικαπιταλιστικά συνθήματα κσι αιτήματα αγνοήθηκαν, ενώ έννοιες όπως ατομικές ελευθερίες, πολυπολιτισμικότητα κ.λπ. εντάχθηκαν -στρεβλά και αποστεωμένα, ως αντανακλάσεις της φιλελεύθερης αντίληψης περί ελευθερίας “επιλογών” και ισότητας “ευκαιριών”- υπό την πίεση που ασκήθηκε στον κυρίαρχο, συστημικό λόγο (οι χίππυς έγιναν γιάππυς).

 

Μπορούν οι κάλτσες του Trudeau να φέρουν την παγκόσμια ειρήνη;

 

Τα τελευταία χρόνια, στα πλαίσια της παγκοσμιοποίησης, αναπτύσσεται πολύ έντονα αυτό που λέμε "branding" των πόλεων. Ο τουρισμός είναι πλέον ένα πολύ σημαντικό κομμάτι της οικονομίας και, παράλληλά, οι μετακινήσεις εργατικού δυναμικού, επιστημόνων και φοιτητών στα δυτικά κράτη, αυξημένες. Σε αυτά τα πλαίσια, οι διάφορες χώρες και πόλεις επενδύουν συνεχώς στην δημιουργία μιας ταυτότητας που θα είναι ελκυστική και οικονομικά αποδοτική. Το χιλιοειπωμένο φαινόμενο "Μπιλμπάο" αποτελεί το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα branding που ξεκινάει από το μηδέν, με το χτίσιμο ενός νέου ορόσημου, του μουσείου Guggenheim, που μετατρέπει την σχετικά αδιάφορη και παρακμάζουσα αυτή πόλη-λιμάνι, σε έναν σημαντικό προορισμό. Παρομοίως, το Βερολίνο αποτελεί ένα παρεμφερές παράδειγμα που στήριξε την άνοδό του κατά βάση στο πολιτισμικό στοιχείο με πολλά μουσεία από σημαντικούς αρχιτέκτονες να γίνονται βασικά στοιχεία της σταδιακής ανοικοδόμησής του μετά τον 2ο παγκόσμιο πόλεμο. Παράλληλα ο διαχωρισμός του Βερολίνου στην μέση από το τοίχος, το πιο έντονο χωρικό αποτύπωμα του ψυχρού πολέμου, έδινε γοητεία στην πόλη ήδη πριν την κατεδάφισή του (Βερολίνο των χρόνων του David Bowie) και παραμένει ακόμη κυρίαρχο στοιχείο του branding της. Τέλος, αξίζει να γίνει μια αναφορά σε ένα αναπτυσσόμενο ενδιαφέρον προς το πρώην σοβιετικό μπλοκ και τα απομεινάρια του σοβιετικού καθεστώτος, όπου νέοι «χίπστερς» κάνουν εναλλακτικό «αρχαιολογικό» τουρισμό στα απομεινάρια του σοβιετικού μοντερνισμού. (Poor but Sexy, ο τίτλος του βιβλίου προέρχεται από τη δήλωση του δημάρχου Klaus Wowereit, που έδωσε τον συγκεκριμένο χαρακτηρισμό στην πόλη: Berlin ist arm, aber sexy).

Συνδυάζοντας τα παραπάνω παραδείγματα με την πρόσφατη εγχώρια και διεθνή αρθρογραφία, δεν θα ήταν άστοχο να συμπεράνουμε ότι πρόκειται περί branding της Αθήνας, με βασικό δομικό στοιχείο αυτού του branding να επιλέγεται στην περίπτωσή μας το κρισιακό τοπίο, οι τριβές στην κοινωνία, οι αντιφάσεις γενικότερα και οι εικόνες που αυτά προκαλούν. Το Rethink Athens δεν έγινε ποτέ, η έκθεση remap και οι προσπάθειες εξευγενισμού του Mεταξουργείου βρήκαν εμπόδια και δεν πέτυχαν μία κάπως λουστραρισμένη και πολυτελή αναβάθμιση των περιοχών στις οποίες στόχευαν, αλλά, όπως θα παρατηρήσει ο αρχιτέκτονας Π. Δραγώνας με αφορμή την Documenta 14, το «τραχύ» περιβάλλον στο οποίο κινούνται οι προαναφερθείσες εκδηλώσεις, εκθέσεις και λοιπά δρώμενα παραμένει μάλλον πιο ελκυστικό ως έχει, λόγω της ιδιαιτερότητας που παρουσιάζει. Η εμπορευματοποίηση της μιζέριας της κρίσης και των αντιστάσεων που αναπτύσσονται δείχνει να εξευγενίζει, να ενσωματώνει και να κερδοφορεί με έναν αποτελεσματικό τρόπο σε μια δύσκολη συγκυρία.

Υ.Γ.: Δεν είναι αντικείμενο του άρθρου να διατυπώσει την απάντησή μας, την απάντηση των "από κάτω" στην τακτική των "από πάνω", αλλά να επισημάνει το φαινόμενο μέσα από απτά παραδείγματα (διεθνή και εγχώρια, ιστορικά και σύγχρονα) και να συμβάλλει στη σχετική συζήτηση που πρέπει να ανοίξει για να βγει μια πραγματικά ριζοσπαστική γραμμή, που δεν θα αφήνει περιθώρια συστημικής ενσωμάτωσης. Η τρομακτική ικανότητα αφομοίωσης που χαρακτηρίζει το καπιταλιστικό σύστημα, μας υπενθυμίζει συνεχώς το πόσο εφευρετικοί αλλά και «αδίστακτοι» πρέπει να είμαστε στην δράση και την κριτική μας.