Οι εξελίξεις στο τραπεζικό σύστημα: προς μια νέα αρνητική αναδιανομή πλούτου
29/11/2018
Νάγια Νικολάου
Τους προηγούμενους μήνες παρατηρήθηκε μια εκ νέου κατάρρευση των τραπεζικών μετοχών στο Χ.Α.Α, η οποία οδήγησε σε υποβάθμιση των τίτλων των τριών από τις τέσσερις συστημικές τράπεζες (Eurobank, Πειραιώς, Εθνική), με διαγραφή τους από τη σύνθεση του διεθνούς δείκτη MSCI standard Greece [1]. Η κατάρρευση αυτή οφείλεται στην κακή κατάσταση του δανειακού χαρτοφυλακίου των τραπεζών, σύμφωνα με τους ελέγχους που διενεργήθηκαν και διενεργούνται σε αυτές (stress test [2], TAR [3]), σε συνδυασμό με την εφαρμογή από την αρχή του έτους των νέων διεθνών λογιστικών προτύπων (IFRS9 [4]). Με λίγα λόγια, παρότι η κυβέρνηση πανηγυρίζει για την έξοδο από τα μνημόνια και την αύξηση του ΑΕΠ, το πραγματικό εισόδημα της πλειοψηφίας του ελλαδικού λαού συρρικνώνεται, με αποτέλεσμα οι ελληνικές τράπεζες να εξακολουθούν να είναι ένα βαρέλι χωρίς πάτο, όπου απαιτούνται συνεχώς νέες ανακεφαλαιοποιήσεις λόγω των ζημιών που προκύπτουν από τα "κόκκινα δάνεια" [5].
Στο παρελθόν οι τράπεζες υλοποιούσαν μαζικές βραχυπρόθεσμες ή μεσοπρόθεσμες ρυθμίσεις των δανείων ιδιωτών, χωρίς να προχωρούν σε καταγγελία αυτών και αναγκαστική εκτέλεση. Αυτό συνέβαινε αφενός γιατί υπήρχε προστασία της Α' κατοικίας [6] και αφετέρου γιατί οι τράπεζες δεν ήταν έτοιμες να αντιμετωπίσουν τους μαζικούς πλειστηριασμούς λόγω χαμηλών εμπορικών αξιών και έλλειψης οργανωμένης αγοράς real estate στην Ελλάδα. Με την πλήρη εφαρμογή του κώδικα δεοντολογίας [7], την έναρξη των ηλεκτρονικών πλειστηριασμών, τη σταδιακή άρση της προστασίας της κατοικίας, τη δυνατότητα μαζικής πώλησης δανείων σε funds [8], τη σταδιακή οργάνωση της αγοράς real estate στην Ελλάδα, την αύξηση των τιμών των ακινήτων [9] και την άρση των όποιων άλλων νομικών περιορισμών, οι τράπεζες είναι πλέον έτοιμες να προχωρήσουν σε μαζική εκκαθάριση των χαρτοφυλακίων τους.
Λόγω αυτής της αστάθειας στο ελληνικό τραπεζικό σύστημα, το τελευταίο διάστημα γίνονται διάφορες προτάσεις για τη μαζική μείωση των κόκκινων δανείων, όπως αυτή του Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας για τη δημιουργία μιας εταιρείας Αsset Protection Scheme (APS) και την τιτλοποίηση [10] των «κόκκινων» στεγαστικών με την εγγύηση του Ελληνικού Δημοσίου (ιταλικό μοντέλο). Την περασμένη βδομάδα η Τράπεζα της Ελλάδας πρότεινε το δικό της σχέδιο [11] το οποίο περιλαμβάνει τη δημιουργία εταιριών ειδικού σκοπού (Special Purpose Vehicle), δηλαδή ένα είδος "bad bank" για το μαζικό ξεφόρτωμα των "κόκκινων" δανείων προκειμένου οι τράπεζες να εκκαθαρίσουν τα χαρτοφυλάκιά τους.
Λίγες μόνο μέρες μετά την πρόταση της Τ.τ.Ε ανακοινώθηκε η συγχώνευση της Eurobank με την Grivalia, οι οποίες έχουν τον ίδιο βασικό μέτοχο. H Grivalia είναι Ανώνυμη Εταιρεία Επενδύσεων σε Ακίνητη Περιουσία (ΑΕΕΑΠ) δηλαδή εταιρεία real estate [12]. Η επανασύνδεση των δύο εταιρειών σε ένα καινούργιο σχήμα παράλληλα με τη δημιουργία εταιρείας ειδικού σκοπού έχει ως εξής:
- συγχώνευση μέσω απορρόφησης των στοιχείων του ενεργητικού (απαιτήσεις) και του παθητικού (υποχρεώσεις) της Grivalia από την Eurobank. Στην ουσία πρόκειται για ανακεφαλαοποίηση της Eurobank με 900 εκατ. € και ενίσχυση της fairfax, του βασικού κοινού μετόχου της,
- μεταφορά στοιχείων ενεργητικού (δηλαδή κόκκινα δάνεια) αξίας 7 δις € από την Eurobank σε εταιρεία ειδικού σκοπού (Special Purpose Vehicle). Τα δάνεια αυτά στη συνέχεια θα τιτλοποιηθούν,
- τιτλοποίηση κόκκινων στεγαστικών δανείων της Eurobank αξίας 2 δις €.
Έτσι η Eurobank στην ουσία σπάει σε "καλή" και "κακή" τράπεζα και δημιουργείται μια εταιρία συμμετοχών (holding) που θα αποτελείται από την "καλή" και την "κακή τράπεζα". Η "καλή" τράπεζα ενισχύεται κεφαλαιακά λόγω της απορρόφησης της Grivalia και η "κακή" τράπεζα, δηλαδή η τράπεζα ειδικού σκοπού (SPV), θα τιτλοποιήσει τα κόκκινα δάνεια. Η "καλή" τράπεζα με αυτόν τον τρόπο αφενός μειώνει δραστικά τα κόκκινα δάνεια και αφετέρου γλιτώνει την εκ νέου είσοδο του Δημοσίου στο μετοχικό της κεφάλαιο λόγω της μη ενεργοποίησης του νόμου για την αναβαλλόμενη φορολογία [13]. Με λίγα λόγια, η τράπεζα μεταφέρει τη ζημιά στην εταιρεία SPV.
Αναμένονται αντίστοιχες κινήσεις και από τις υπόλοιπες τράπεζες, οι οποίες πιθανώς θα περιλαμβάνουν και περαιτέρω συγχωνεύσεις. Δημιουργείται έτσι ένα νέο τοπίο, όπου οι τράπεζες θα κάνουν ταχεία εκκαθάριση του προβληματικού δανειακού χαρτοφυλακίου τους μέσω σπασίματος των τραπεζών και πλειστηριασμών [14] και θα αξιοποίησουν τα εκπλειστηριασμένα ακίνητα. Οι νέες "καθαρές" τράπεζες θα κερδοφορούν για τους μετόχους και τα στελέχή τους, ενώ για τους εργαζόμενούς τους θα υπάρχουν εκβιαστικές εθελούσιες, μειώσεις μισθών, περικοπή δικαιωμάτων, μαζικές αντικαταστάσεις με ελαστικές σχέσεις και outsourcing .
Η άρση προστασίας της πρώτης κατοικίας και η μαζική πώληση/διαχείριση "κόκκινων" δανείων από funds συνεπάγονται σκληρούς όρους ρυθμίσεων και μείωση της μικρής ιδιοκτησίας μέσω των πλειστηριασμών. Μετά την πλήρη άρση των προστατευτικών νόμων της κατοικίας, τις όποιες "ευνοϊκές" ρυθμίσεις αναμένεται να τις επιδοτεί το Δημόσιο (όπως πρόσφατα ανακοινώθηκε) αντί να τις χρεώνονται οι τράπεζες, όπως συμβαίνει με την τρέχουσα νομοθεσία. Η ανάπτυξη του real estate [15] θα δημιουργήσει συνθήκες ολιγοπωλιακής αγοράς με αποτέλεσμα την αύξηση των τιμών των προς αγορά/ενοικίαση ακινήτων. Κατά συνέπεια θα ακολουθήσει μια σαρωτική αρνητική αναδιανομή πλούτου για τους κατόχους μικρής ακίνητης περιουσίας.
Όπως δείχνουν τα παραπάνω, η σημερινή κυβέρνηση φαίνεται ότι θα καταφέρει αυτό που, λόγω της ύφεσης και των κοινωνικών αντιδράσεων, δεν μπόρεσαν οι προηγούμενες: μια νέα αρνητική αναδιανομή πλούτου.
Σημειώσεις
[1] Ο δείκτης MSCI GREECE INDEX έχει σχεδιασθεί από τον MSCI και μετρά την απόδοση των 6 πλέον (μετά την αφαίρεση των τριών) εισηγμένων ελληνικών μετοχών μεγάλης και μεσαίας κεφαλαιοποίησης στην Ελλάδα.
[2] Τα stress test δείχνουν εάν επαρκούν τα κεφάλαια των τραπεζών σε περίπτωση επιδείνωσης δεικτών της οικονομίας.
[3] Το Troubled Asset Review (T.A.R.) δείχνει εάν έχουν δοθεί οι σωστοί χαρακτηρισμοί για τα κόκκινα δάνεια ή εάν κρύβονται κόκκινα δάνεια από τις τράπεζες λόγω εσφαλμένων χαρακτηρισμών (το οποίο συνεπάγεται μειωμένες προβλέψεις για επισφαλείς απαιτήσεις).
[4] Τα IFRS9 απαιτούν υψηλότερες προβλέψεις για επισφαλείς απαιτήσεις λόγω περαιτέρω παραμετροποίησης των προβλέψεων.
[5] Σύμφωνα με την "Επισκόπηση του ελληνικού τραπεζικού συστήματος" της Τ.τ.Ε., τα μη εξυπηρετούμενα ανοίγματα / non performing exposures (δηλ. κόκκινα δάνεια) αποτελούν το 48% του συνόλου των δανείων.
[6] Καθολική προστασία μέχρι και το 2014 και περιορισμένη προστασία για όσους προσφεύγουν δικαστικά λόγω του πτωχευτικού νόμου για τα νοικοκυριά (νόμοι Κατσέλη / Σταθάκη) που ισχύει έως 31/12/2018.
[7] Βάσει του κώδικα δεοντολογίας αυστηροποιείται το πλαίσιο ρύθμισης των δανείων βλ. https://www.hba.gr/Info/bankcodeofgreece.
[8] Για την απρόσκοπτη λειτουργία της δευτερογενούς αγοράς "κόκκινων δανείων" μέσω των εταιρειών Διαχείρισης Απαιτήσεων από Δάνεια και Πιστώσεις (ΕΔΑΔΠ) και των εταιρειών Απόκτησης Απαιτήσεων από Δάνεια και Πιστώσεις (ΕΑΑΔΠ) οι οποίες συστάθηκαν βάσει του Ν.4354/2015.
[10] https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A4%CE%B9%CF%84%CE%BB%CE%BF%CF%80%CE%BF%CE%AF%CE%B7%CF%83%CE%B7.
[11] Επισκόπηση του ελληνικού τραπεζικού συστήματος, Τ.τ.Ε., 11.2018
[12] Πρόκειται για πρώην θυγατρική της Eurobank η οποία μετονομάστηκε από Eurobank Properties σε Grivalia. Η εταιρεία αυτή έπαψε να είναι θυγατρική της Eurobank το 2017 (μόλις πριν από ένα χρόνο) μετά από πώληση πακέτου (20%) μετοχών της Eurobank στη Grivalia.
[13] Πρόκειται για ένα μέτρο φορολογικής βοήθειας που δόθηκε στις τράπεζες ως αντιστάθμισμα για τις ζημιές που υπέστησαν από το πρόγραμμα ανταλλαγής ομολόγων PSI. Όπως προβλέπει η σχετική ρύθμιση, οι τράπεζες έχουν τη δυνατότητα να συμψηφίσουν κάποιες από τις απώλειες του κουρέματος με φόρο που θα έπρεπε να καταβάλουν στο μέλλον. Δηλαδή ουσιαστικά οι τράπεζες αποκτούν έναν «κουμπαρά» τον οποίο αξιοποιούν σήμερα και συνυπολογίζουν στα κεφάλαιά τους. Στη συνέχεια θα αφαιρούν από τον «κουμπαρά» αυτό τα χρήματα που έπρεπε να καταβάλλουν ως φόρο στο δημόσιο, μέχρι το ποσό αυτό να μηδενιστεί. Προϋπόθεση όμως είναι να εμφανίζουν κερδοφορία. Εαν δεν εμφανίζουν κερδοφορία τότε ενεργοποιείται ο νόμος για την αναβαλλόμενη φορολογία με την έκδοση νέων μετοχών υπέρ του Δημοσίου.Οι τράπεζες έχουν 27 δισεκ. κεφάλαια εκ των οποίων 21,2 δισεκ. είναι αναβαλλόμενος φόρος (DTA) και 15,8 δισεκ. δηλαδή αναβαλλόμενες φορολογικές απαιτήσεις (DTC). Το DTC έναντι των ιδίων κεφαλαίων είναι το υψηλότερο παγκοσμίως στην Ελλάδα καθώς σε ορισμένες περιπτώσεις φθάνει το 80%.
[14] Έκθεση συμμόρφωσης ESM Μάρτιος 2018.
[15] Όπως εταιρειες επενδύσεων σε ακίνητη περιουσία (ΑΕΕΑΠ), εταιρειες αξιοποίησης περιουσίας του δημοσίου και μεγάλα διεθνή γραφεία real estate.