Προαναγγελία θυέλλης στη Βενεζουέλα
10/07/2016
Gregory Wilpert
Μετά από 19 νίκες στις 20 εκλογές που πραγματοποιήθηκαν από την πρώτη εκλογική νίκη του Ούγκο Τσάβες, ο όρος “ήττα” φαινόταν να έχει σχεδόν εξαφανιστεί από το λεξιλόγιο της Αριστεράς στη Βενεζουέλα. Η πανωλεθρία απέναντι στη Δεξιά, στις βουλευτικές εκλογές του Δεκέμβριου του 2015, άραγε στερεί από την Αριστερά τον έλεγχο της χώρας;
Τα αποτελέσματα των βουλευτικών εκλογών της 6ης Δεκεμβρίου 2015 ήταν καταστροφικά για το Πρόεδρο Μαδούρο και τη Μπολιβαριανή Επανάσταση. Η αντιπολίτευση απέσπασε το 67% των εδρών της Εθνικής Αντιπροσωπείας, δηλαδή 112 επί συνόλου 167. Αυτή η πλειοψηφία των 2/3 της εξασφαλίζει τεράστια δύναμη, τόσο ισχυρή που δεν υπήρξε ποτέ πριν από εκλογή στην Προεδρία του Ούγκο Τσάβες, στις 6 Δεκεμβρίου 1998.
Του Gregory Wilpert από το Monde Diplomatique, Ιανουάριος 2016.
Μετά από αυτή την απότομη πρόσκρουση, το Ενιαίο Σοσιαλιστικό Κόμμα Βενεζουέλας (PSUV) και οι σύμμαχοί του κατάφεραν, παρόλα αυτά, να συγκεντρώσουν το 41,6% (5.600.000 σε αριθμό) των ψήφων, ενώ η Πλατφόρμα των “Δημοκρατών” (MUD) το 54.4% (δηλαδή 7.500.000 ψηφοφόροι). Σε σχέση με τις Προεδρικές εκλογές του 2013, η αντιπολίτευση κέρδισε 400.000 ψήφους, ενώ οι τσαβίστες έχασαν 2 εκατομμύρια. Εάν, λοιπόν, η δεξιά θριάμβευσε αυτό οφείλεται λιγότερο στις δυνάμεις που συγκέντρωσε η ίδια και περισσότερο στην κόπωση του πιο μαχητικού τμήματος της Μπολιβαριανής Επανάστασης που προτίμησε να πάει για ψάρεμα αντί να προσέλθει στις κάλπες (1) .
Ένας αριθμός Βενεζουελάνων το αναγνωρίζει αυτό: Με την αποχή τους, αποδοκίμασαν/τιμώρησαν μια τρομερή οικονομική κρίση, η οποία χαρακτηρίστηκε από πληθωρισμό σχεδόν στα 200%, συνεχείς ελλείψεις και ουρές για ώρες για την απόκτηση ειδών πρώτης ανάγκης – είδη των οποίων οι τιμές τουλάχιστον ελέγχονταν από την κεντρική κυβέρνηση (2) .
Ποτέ στην πορεία αυτών των 17 ετών - με εξαίρεση τη σύντομη περίοδο που ακολούθησε το αποτυχημένο πραξικόπημα του 2002 - η αντιπολίτευση δεν είχε πλησιάσει τόσο κοντά στον αντικειμενικό στόχο της: την ανατροπή της Μπολιβαριανής Επανάστασης. Για να το πετύχει πλήρως , προσπαθεί να θέσει στον έλεγχό της όλα τα επίπεδα της διοίκησης. Η Βενεζουέλα διαφέρει από τις περισσότερες κοινοβουλευτικές δημοκρατίες, ως προς το ότι το Κράτος, λειτουργεί σε πέντε άξονες: Εκτός από τη νομοθετική, την εκτελεστική και την δικαστική εξουσία, διαθέτει μία ακόμη εξουσία η οποία είναι υπεύθυνη για τη σωστή διενέργεια των εκλογών και μια “εξουσία πολιτών” που περιλαμβάνει όλες εκείνες τις διαχειριστικές λειτουργίες που σχετίζονται άμεσα με τον γενικότερο έλεγχο των οικονομικών, του δημόσιου κατήγορου, και του μεσολαβητή της Δημοκρατίας. Πέρα από τα μέλη της εκτελεστικής εξουσίας, οι υπεύθυνοι των υπόλοιπων κλάδων εξουσίας εκλέγονται από την Εθνική Αντιπροσωπεία. Αυτό σημαίνει ότι όσοι κατέχουν τα αξιώματα αυτά ανήκουν στην πρώην Τσαβική Πλειοψηφία.
Το Σύνταγμα της Βενεζουέλας δεν παρέχει απεριόριστα δικαιώματα στα μέλη του κοινοβουλίου, ακόμη και στην περίπτωση που ελέγχονται τα 2/3 των θέσεων: Ο Πρόεδρος είναι που διορίζει την κυβέρνηση. Για να πάρει τον απόλυτο έλεγχο της χώρας, η σημερινή πλειοψηφία θα πρέπει να επιλέξει ανάμεσα σε 3 εναλλακτικές:
Η πιο ριζοσπαστική, θα ήταν η σύγκλιση Συντακτικής Εθνοσυνέλευσης, η οποία θα θέσπιζε ένα νέο Σύνταγμα, όπου στην ουσία θα αναθεωρεί εκείνο του 1999 και κατόπιν θα πρέπει να εγκριθεί μέσω δημοψηφίσματος. Η δεύτερη, η οποία μόλις και μετά βίας φαίνεται λιγότερο δραστική, θα συνίστατο σε μια συνταγματική αναθεώρηση για τροποποίηση ορισμένων σημείων του Συντάγματος, τα οποία όμως είναι καθοριστικής σημασίας. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα η Εθνική Αντιπροσωπεία [ Βουλή ] να συγκεντρώσει εξουσίες από τα άλλα κέντρα του κράτους. Αλλά και σε αυτή την, δεύτερη, εκδοχή, χρειάζεται η λαϊκή έγκριση. Τέλος, οι εκλεγμένοι αντιπρόσωποι του MUD μπορούν να επιχειρήσουν την αποπομπή των κυριότερων ηγετών από τα αντίπαλα προς αυτούς όργανα: του Προέδρου, του Δημόσιου Κατήγορου, της Εθνικής Επιτροπής Εκλογών (CNE) κλπ.
Η καθεμιά από τις επιλογές αυτές ενέχει υψηλό ρίσκο για τους νέους ισχυρούς άνδρες της Βουλής. Πρώτα από όλα, αρκεί ένα μόνο μέλος της πλειοψηφίας να περάσει στον αντίπαλο ή να παραιτηθεί, οπότε να χάσει η κυβέρνηση τα 2/3 της σημερινής πλειοψηφίας στη Βουλή και να δει τις προσπάθειές της να εκμηδενίζονται. Ένα τέτοιο ενδεχόμενο δεν μπορεί να αποκλειστεί, καθότι το MUD είναι ετερογενής συνασπισμός 12 κομμάτων, ορισμένα από τα οποία απεχθάνονται όλο και πιο ..εγκάρδια το ένα το άλλο. Η εξασφάλιση αρραγούς πειθαρχίας δε φαίνεται εύκολη υπόθεση. Δεδομένου της μακράς πορείας συμφωνιών και αλλαγών στις συμμαχίες της Εθνοσυνέλευσης, συμπεριλαμβανομένου των φίλο-και αντί-κυβερνητικών τάσεων, δεν φαίνεται απίθανο το PSUV να καταφέρει να ροκανίσει την υπέρ-πλειοψηφία του MUD.
Γιατί να τροποποιηθεί ένα σύστημα το οποίο αδυνατίζει τη θέση του Προέδρου;
Από τις 3 εναλλακτικές που προσφέρονται από το Σύνταγμα του 1999 (ενάντια στο οποίο ένα μέρος της αντιπολίτευσης είχε διαμαρτυρηθεί τότε), το πιο απλό που θα μπορούσε να γίνει είναι να αντικατασταθούν, ένας – ένας, οι επικεφαλής των κρατικών θεσμών, αρχίζοντας από τα μέλη του Ανώτατου Δικαστηρίου, μιας και είναι εκείνοι που εγκρίνουν τελική ή απορρίπτουν την διαδικασία της απώλειας ενός ανώτατου κρατικού αξιώματος . Είναι αναγκαίο να ειπωθεί εκ των προτέρων ότι, σε αυτήν την περίπτωση, ο Δημόσιος Κατήγορος θα πρέπει να δεχτεί να απαγγείλει κατηγορίες εναντίον του Ανώτατου Δικαστηρίου. Πλην όμως, ο Δημόσιος Κατήγορος είναι οπαδός του κυρίου Μαδούρο...
Τότε παραμένει μια τέταρτη πιθανότητα, κατά την οποία η Εθνική Αντιπροσωπεία δεν χρειάζεται καν: να προκηρυχθεί δημοψήφισμα την έκπτωση του Προέδρου. Η οικονομική κρίση, έχει οδηγήσει σε κατρακύλα το βαθμό δημοφιλίας του, έχει κάνει έναν αριθμό αντιπολιτευόμενων να σκέφτονται ότι αυτός θα ήταν ο καλύτερος τρόπος, δηλαδή να εξαναγκασθεί ο Πρόεδρος σε παραίτηση, πριν από τη λήξη της θητείας του, τον Ιανουάριο του 2019. Αλλά αυτή η επιλογή δεν είναι χωρίς κόστος: Θα πρέπει να τύχει της στήριξης του 20% των εγγεγραμμένων ψηφοφόρων, προκειμένου να ανοίξει η διαδικασία. Η τελευταία που η τότε αντιπολίτευση είχε επιχειρήσει να επιστρατεύσει αυτό το όχημα, ήταν ενάντια στον Πρόεδρο Τσάβες το 2004, όπου για μήνες προσπαθούσε να συγκεντρώσει 2.5 εκατ. υπογραφές, που χρειάζονταν. Από τότε, το εκλεκτορικό σώμα αυξήθηκε σημαντικά όχι μόνο εξαιτίας δημογραφικών αιτίων αλλά επειδή το CNE [ Εθνική Επιτροπή Εκλογών ] ενέγραψε στους εκλογικούς καταλόγους, πλατιά τμήματα πληθυσμού, που δεν ψήφιζαν μέχρι τότε. Ο αριθμός των υπογραφών που χρειάζεται τώρα είναι 4 εκατ, προκειμένου να γίνει το δημοψήφισμα. Ακόμη και για ένα μη δημοφιλή Πρόεδρο, η κινητοποίηση εθελοντών για ένα τέτοιο σκοπό θα αποδεικνύονταν δύσκολη αποστολή.
Η αντιπολίτευση (που κατέχει πλέον την πλειοψηφία της εθνοσυνέλευσης), δεν είναι όμως και τόσο αφοπλισμένη. Μπορεί να αναλάβει άμεσα την ανάκληση πολλών προοδευτικών νομοθετικών μέτρων, που είχαν θεσμοθετηθεί από την κυβέρνηση Τσάβες, όπως ανακοίνωσαν δημόσια κάποιοι εκπρόσωποί της νέας πλειοψηφίας. Ανάμεσα στους στόχους που έχουν τεθεί από τους ίδιους, θα είναι σίγουρα: η αγροτική μεταρρύθμιση του 2001, η οποία προέβλεπε την φορολόγηση της μη καλλιεργήσιμης έκτασης και έθετε ανώτατο όριο κατοχής αγροτικής γης σε κάποιο φυσικό πρόσωπο τα 5000 εκτάρια (3) , ο Νόμος για τα Εργασιακά του 2013, που απαγορεύει τα λοκάουτ και περιόριζε την εργάσιμη εβδομάδα από 44 ώρες σε 40, ο νόμος περί ευθύνης ΜΜΕ του 2004, που εισάγει ελέγχους ως προς το περιεχόμενο και ευνοεί την ανάπτυξη των ΜΜΕ ενός τρίτου πυλώνα ενημέρωσης, του “κοινοτικού” (4) και ο νόμος ελέγχου [ πλαισίωσης ] επί των τιμών. Θα ακολουθήσουν κάποιες πολυμερείς συμφωνίες - όπως το πρόγραμμα αρωγής του πετρελαίου Καραϊβικής “PetroCaribe” (5) , η χρηματοδότηση του διεθνούς καναλιού της Βενεζουέλας “TeleSur”, η δημόσια χρηματοδότηση κοινωνικών προγραμμάτων και των κύριων επιχειρήσεων του κράτους, όπως της τηλεφωνικής εταιρείας, που η Δεξιά ονειρεύεται να επανιδιωτικοποιήσει . Πριν από όλα, η Αντιπολίτευση σχεδιάζει να περάσει νόμο που θα αμνηστεύει εκείνους που χαρακτηρίζει ως “πολιτικούς κρατούμενους ” και καταδικάστηκαν για διαφθορά ή υποκίνησή βιαιοπραγιών, με πιο χαρακτηριστική περίπτωση τον Λεοπόλντο Λόπες (6) .
Προς όφελος της χώρας, το πιο επείγον μέτρο που θα έπρεπε να ψηφιστεί είναι η διόρθωση του συστήματος ελέγχου της μετατροπής του συναλλάγματος, οι «κακοτεχνίες » του οποίου επέτρεψαν στους επιχειρηματίες να διεξάγουν οικονομικό πόλεμο στην κυβέρνηση Μαδούρο. Αλλά η Δεξιά δε φαίνεται να βιάζεται για να προωθήσει τέτοιες πρωτοβουλίες. Γιατί να αλλάξει το εκλογικό σύστημα το οποίο εξασθενίζει τις αρμοδιότητες του Προέδρου; Εκτός από αυτό, εάν μπει χέρι στις συναλλαγματικές ισοτιμίες και υπάρξει υποτίμηση, αυτό κινδυνεύει, βραχθπρόθεσμα, να μεγαλώσει λίγο παραπάνω τις δυσκολίες του πληθυσμού ένα σενάριο για το οποίο η αντιπολίτευση δεν έχει καμία όρεξη να αναλάβει την ευθύνη (7) .
Διαφωνούντες πρώην υπουργοί υψώνουν τη φωνή τους
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η Βενεζουέλα προετοιμάζεται σύντομα για μια περίοδο έντονων συγκρούσεων. Η Δεξιά έχει ξανακερδίσει έναν πυλώνα της εξουσίας, απ’ όπου θα προσπαθήσει να καταστρέψει το μεγαλύτερο δυνατό αριθμό απο τις κατακτήσεις τις περιόδου Τσάβες. Αλλά τα περιθώρια χειρισμών είναι περιορισμένα, ιδιαίτερα όταν έχει να αντιμετωπίσει το Μπολιβαριανό κίνημα, που δεν έχει χάσει τίποτα από τη δύναμή του τόσο μέσα στις δομές του κράτους, όσο και μέσα στο λαό ( βλ. Η μπολιβαριανή επανάσταση από την οπτική της βάσης της - La révolution bolivarienne par sa base ) . Οι αντιστάσεις απέναντι σε μια απόπειρα παλινόρθωσης του νεο-φιλελευθερισμού θα είναι τόσο πιο σθεναρές, μιας και οι σημερινές δυνάμεις του τσαβισμού, βρίσκονται σε ευρεία διαδικασία ανανέωσης και αναδιοργάνωσης μετά τη τσουχτερή εκλογική αποτυχία.
Από την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων, ο Μαδούρο μαζί με τα κοινωνικά κινήματα που αποτελούν το Τσαβικό γαλαξία, διοργανώνουν σειρά συναντήσεων, που αποσκοπούν « να προετοιμάσουν την αναζωογόνηση της Μπολιβαριανής Επανάστασης, από τα κάτω προς τα πάνω », σύμφωνα με τα λόγια του Προέδρου (15 Δεκεμβρίου 2015). Οι διαφωνούντες επίσης υψώνουν τη φωνή τους , ανάμεσά τους οι Έκτορ Ναβάρρο (Ανώτατης Εκπαίδευσης), ο Χόρχε Τζιορντάνι (Σχεδιασμού) και Μιγκέλ Ροντρίγκεζ Τόρρες (Εσωτερικών). Διατυπώνουν κριτικές και ταυτόχρονα εποικοδομητικές προτάσεις που στοχεύουν να βελτιώσουν την κυβερνητική πολιτική. Οργανώνονται ανοιχτές συνελεύσεις, όπου οι τσαβίστες παρουσιάζουν τις αναλύσεις των αιτίων της ήττας τους. Τέλος, η κυβέρνηση έχει συγκαλέσει μια εβδομάδα συνελεύσεων όλων των αντιπροσώπων των δημοτικών και κοινοτικών συμβουλίων (βλ. « La révolution bolivarienne par sa base »). Η αποτελεσματικότητα της ανάπτυξης ενός τέτοιου μετώπου δράσης θα εξαρτηθεί από το τρόπο με τον οποίο η κυβέρνηση θα χρησιμοποιήσει τις προτάσεις των κινημάτων, ιδιαίτερα στην οικονομική σφαίρα…
(1) Παρά το γεγονός ότι η συμμετοχή ( 74,25% ) ήταν υψηλότερη από τις προηγούμενες βουλευτικές εκλογές του 2010 ( 66,45% ).
(2) Βλ. « Le Venezuela se noie dans son pétrole », Le Monde diplomatique, Νοέμβριος 2013
(3) Βλ. Maurice Lemoine, « Terres promises du Venezuela », Le Monde diplomatique, Οκτώβριος 2003.
(4) Βλ. Renaud Lambert, « En Amérique latine, des gouvernements affrontent les patrons de presse – Στη Λατινική Αμερική, οι κυβερνήσεις αντιμετωπίζουν τα αφεντικά του Τύπου », Le Monde diplomatique, Δεκέμβριος 2012.
(5) Η συμφωνία επιτρέπει σε διάφορες χώρες της Καραϊβικής να αγοράζουν ακατέργαστο πετρέλαιο από τη Βενεζουέλα σε ειδική τιμή.
(6) Βλ. Franck Gaudichaud, « De Santiago à Caracas, la main noire de Washington – Από το Σαντιάγο στο Καράκας, το μαύρο χέρι της Ουάσινγκτον », Le Monde diplomatique, Ιούνιος 2015.
(7) Βλ. Ladan Cher, « Le Venezuela miné par la spéculation – Η Βενεζουέλα υπονομεύεται από τη », Le Monde diplomatique, Μάρτιος 2015.
Μετάφραση : Βαγγέλης Ευαγγέλου