Απόψεις

Pokémon Go: νέες προκλήσεις, νέες δυνατότητες

17/08/2016

Σίμος Σιμωτάς

Tα Pokémon δεν έρχονται από το πουθενά, ήδη είχαν αφήσει ίχνη και αναμνήσεις στη γενιά του 90' που μεγάλωσε με αυτά. Τα περίφημα “Pocket Monsters” εμφανίστηκαν ουσιαστικά το 1995 ως ένα απλό video game της Nintendo με δημιουργό τους τον Satoshi Tajiri. Γρήγορα, τα Pokémon έγιναν ολόκληρη σειρά ηλεκτρονικών παιχνιδιών, κυρίως αξιοποιώντας την κονσόλα χειρός Game Boy τότε, μέσα από τις κασέτες Pokémon Red and Blue, Pokémon Yellow, Pokémon Gold and Silver, ενώ το 1999 το δημοφιλές παιχνίδι γίνεται και τηλεοπτική σειρά animation με την οποία μεγάλωσε μια ολόκληρη γενιά και έπειτα γίνεται και σειρά ταινιών. Θα ήταν ψέμα, λοιπόν, να ισχυριστούμε ότι δεν υπήρχε ένα ρεύμα “pokemaniac” σε όλον τον κόσμο εκείνη την εποχή, όταν χιλιάδες παιδιά έκαναν συλλογή από κάρτες Pokémon και κολλούσαν στις οθόνες για να δουν τα αγαπημένα τους κινούμενα σχέδια. Σήμερα αυτά τα πλάσματα, τα οποία έκαναν θραύση εκείνη την εποχή και εισέβαλαν για τα καλά στις ζωές μας, ξανάρχονται ως παιχνίδι Augmented Reality [AR], δηλαδή “επαυξημένης πραγματικότητας”(βλ. Παρακάτω).

To Pokémon Go είναι μια εφαρμογή για κινητό που σου επιτρέπει μέσα από μια τεχνολογία εντοπισμού θέσης να πιάνεις virtual πλάσματα από τον κόσμο των Pokémon σε πραγματικό χρόνο και χώρο, μέσα από την φωτογραφική μηχανική του κινητού σου. Αυτό είναι και ουσιαστικά το μυστικό της τεράστιας επιτυχίας του συγκεκριμένου παιχνιδιού, ότι μπορεί και συνδυάζει τη φαντασία με την πραγματικότητα. Μέχρι και τώρα, τα παιχνίδια παίζονταν στην οθόνη μιας κονσόλας, ενώ τώρα ο παίχτης βγαίνει στον δρόμο και τις πλατείες ψάχνοντας για φανταστικά πλάσματα τα οποία όμως είναι ενταγμένα στον πραγματικό χώρο. Τεχνικά η εφαρμογή εξυπηρετεί αυτό τον συνδυασμό μέσω συστήματος GPS, το οποίο αντιλαμβάνεται τις πραγματικές αποστάσεις που διανύει ο player και έτσι κινείται αντίστοιχα ο χαρακτήρας που έχεις επιλέξει. Οι παίχτες μπορούν να πάνε να εκπαιδεύσουν τα Pokémon τους στα -γνωστά για τους παλιούς- Gyms ώστε να μπορούν να ανταγωνιστούν άλλα Pokémon. Στην Ελλάδα το Pokémon Go ήρθε επίσημα στις 16 Ιουλίου (βέβαια πολλοί χρήστες είχαν κατεβάσει το game από άλλη “πηγή”), ενώ ήδη στο Σύνταγμα και στο Μοναστηράκι έχει διοργανωθεί μεγάλη συνάντηση κυνηγών – εκπαιδευτών Pokémon.

 

Ο ρόλος της επαυξημένης πραγματικότητας και οι νέες τεχνολογικές δυνατότητες

Η “επαυξημένη πραγματικότητα”[1] (AR), η κατηγορία δηλαδή αυτού του παιχνιδιού, δεν είναι ένα σύστημα το οποίο φτιάχτηκε τώρα. Ήδη χρησιμοποιείται στον στρατό και σε συστήματα πλοήγησης. Αυτό που κάνει το Pokémon Go ξεχωριστό είναι η δυνατότητα που δίνει για ελεύθερη πρόσβαση στην επαυξημένη πραγματικότητα σε όλους/ες τους χρήστες/ριες για πρώτη φορά. Αυτό το σημείο συνιστά μια ιστορική στιγμή, κυρίαρχα για το πως αντιλαμβανόμασταν μέχρι πρότινος την πραγματικότητα και τι σήμαινε για εμάς, πώς η τεχνολογία προσθέτει νέα στοιχεία και δεδομένα και μας αναγκάζει να την αναλύουμε διαφορετικά.

Η επαυξημένη πραγματικότητα δεν προσπαθεί ωστόσο να αντικαταστήσει τον πραγματικό κόσμο με μια προσομοίωση, όπως κάνει για παράδειγμα η εικονική πραγματικότητα, αλλά προσπαθεί να αποτελέσει ένα αναβαθμισμένο αποτέλεσμα και των δύο. Δίνοντας την δυνατότητα ενσωμάτωσης της ψηφιακής δομής στην πραγματική δομή και της πραγματικής δομής στην ψηφιακή. Δηλαδή, η χρήση της κάμερας του κινητού σου μεταφέρει το ψηφιακό δεδομένο (Pokémon) στον φυσικό κόσμο και το φυσικό σου σώμα ταυτόχρονα κινείται σε μια ψηφιακή διάσταση.

Το game σηματοδοτεί κάτι ακόμη για την Silicon Valley [2]: την διείσδυση στις πιο προσωπικές πτυχές των ζωών μας, μέσω των κοινωνικών δικτύων και των νέων τεχνολογιών. Σε οδηγεί σε ένα επίπεδο, δηλαδή, όπου τα όρια μεταξύ φυσικής και ψηφιακής πραγματικότητας είναι εξαιρετικά εύθραυστα και διόλου ευδιάκριτα. Αυτό που κάνει, λοιπόν, είναι η αξιοποίηση μιας νέας τεχνολογικής καινοτομίας που ορίζεται ως “Ίντερνετ των  πραγμάτων”[3]. Μιλάμε για ένα νέο εγχείρημα στο χώρο της τεχνολογίας, που αφορά στη σύνδεση διαφόρων μικρών και μεγάλων συσκευών ή ακόμα και οχημάτων με ενσωματωμένους αισθητήρες και εξοπλισμό διασύνδεσης τόσο μεταξύ τους όσο και με τον κατασκευαστή,  με τη δική τους διεύθυνση ΙΡ,  για να λαμβάνουν και να μεταδίδουν σχετικά δεδομένα, με στόχο την παροχή πλήθους υπηρεσιών στους χρήστες. Ουσιαστικά είναι ένα  αναπτυσσόμενο δίκτυο, το οποίο δύναται να ολοκληρώνει εργασίες, χωρίς κάποιος να ασχολείται με αυτές.

Από την άλλη, αποτελεί γεγονός ότι μια νέα τεχνολογική τομή, όπως είναι η αναζήτηση Pokémon στον πραγματικό κόσμο, εγκυμονεί κινδύνους: κυρίως για την πρόκληση ατυχημάτων, όπου οδηγοί κοιτάζουν το κινητό τους, αλλά και για εκμετάλλευσή από ληστές ή παιδόφιλους που εντοπίζουν τους παίχτες όταν παρασύρονται κυνηγώντας Pokémon σε απομονωμένα μέρη. Το πιο ανησυχητικό στοιχείο του παιχνιδιού που χρειάζεται προσοχή, είναι το “δόλωμα”(Lure) που σου δίνεται η δυνατότητα να εφαρμόσεις στο παιχνίδι. Ένας player μπορεί να το τοποθετήσει σε μια συγκεκριμένη περιοχή, κάτι που κάνει τον χαρακτήρα Pokémon να εμφανίζεται και άρα να προσελκύει τους gamers στο ίδιο σημείο. Σκεφτείτε τι θα μπορούσε να σημαίνει για πολλά παιδιά να μαζεύονται σε ένα σημείο που το “δόλωμα” έχει μπει από κάποιον/α για να τους κάνει κακό. (ένα παράδειγμα εδώ[4])

 

Οι κοινωνικές σχέσεις αλλάζουν και στη διασκέδαση

Αν συμφωνούμε ότι οι κοινωνικές σχέσεις μεταβάλλονται και δεν παραμένουν σταθερές, το ίδιο αυτονόητα συμβαίνει και στο κομμάτι που αφορά την επικοινωνία ή την ψυχαγωγία. Για παράδειγμα, η νέα ψηφιακή προσαρμογή σε άλλους ρυθμούς και τρόπους επικοινωνίας όπως είναι τα social media παρήγαγαν μεγάλες αλλαγές. Άλλοτε αυτές οι σχέσεις μπορούν να γίνουν πιο φτωχές, άλλοτε πιο πλούσιες. Αλλά ανεξάρτητα το πως μπορούν μερικές φορές για παράδειγμα τα social media να χρησιμοποιούνται για διαφήμιση ή προπαγάνδα, θα πρέπει να αποφεύγουμε να τα δαιμονοποιούμε πριν καν μπούμε στη διαδικασία να δούμε την αξιοποίηση τους ώστε να αποτρέψουμε τυχόν επιπτώσεις τους.

Είναι δεδομένο, από την άλλη, ότι κάθε τι καινούριο, ιδιαίτερα όταν αποκτάει και μεγάλη απήχηση, “τρομάζει” ένα κομμάτι παλαιότερων γενεών που είχαν συνηθίσει σε άλλους τρόπους διασκέδασης και μεμψιμοιρούν για τον τρόπο που ζουν ή διασκεδάζουν οι νεότερες. Αυτοί που έπαιζαν  Pacman ή καθόντουσαν στις κονσόλες της Atari και του Nintendo 64 έχουν πλημμυρίσει σήμερα το διαδίκτυο κατηγορώντας τους σημερινούς κατήγορους, αφού πρώτα όμως κι αυτοί είχαν κατηγορηθεί από όσους έπαιζαν κρυφτό και κυνηγητό. Δεν χρειάζεται να ανατρέξουμε πολύ πίσω, αρκεί να θυμηθούμε το σχετικό ντόρο που είχε γίνει σε σχέση με τον ερχομό του facebook στη ζωή μας και τους χαρακτηρισμούς που δίνονταν περί ηλεκτρονικού φακελώματος κλπ. Φυσικά το facebook δεν ήταν το πρώτο μέσο δικτύωσης, αλλά εισέβαλε για τα καλά στις ζωές μας, φτιάχνοντας μια νέα μηχανή παραγωγής και άλλων social media. Αρχικά, αντιμετωπιζόταν ως κακό, που αποβλάκωνε τον κόσμο και τον αποξένωνε από τις τετ-α-τετ συνομιλίες και τη δια ζώσης επαφή. Τώρα πλέον το facebook αντιμετωπίζεται ως εργαλείο, που διαδίδει απόψεις και δημιουργεί κοινότητες όλων των ειδών.

Σε κάθε περίπτωση, η κριτική στις μορφές μοντέρνας διασκέδασης -στα games στην προκειμένη- πρέπει να υπάρχει, αρκεί να μπορεί να εστιάζει στο γενικότερο πλαίσιο που το κάθε game εντάσσεται, αντί να στοχοποιεί του παίχτες που παίζουν, το video game αποσπασματικά ή την τεχνολογία σε όλο της το φάσμα. Κι' αυτό διότι τα games πρέπει να αντιμετωπίζονται όπως ακριβώς είναι, ως μέσα ή εργαλεία τα οποία τα κατασκευάζει ο ίδιος ο άνθρωπος. Ο σκοπός τους δεν είναι a priori δοσμένος. Δεν είναι ούτε μόνο θετικά, ούτε μόνο αρνητικά. Είναι και τα δύο; Θα μπορούσε. Το facebook για παράδειγμα, μπορεί να δημιουργήσει νάρκισσους που κοιτάζουν πως θα χτίσουν ένα ωραίο και δημοφιλή προφίλ για δικούς τους λόγους, μπορεί όμως και να ενώνει, να συντονίζει κινήματα και εξεγέρσεις, ανάλογα με τον σκοπό που οι χρήστες επιλέγουν να δώσουν.

Αυτό δεν σημαίνει ότι η επιστήμη συναρθρώνεται σε ένα ουδέτερο πλαίσιο κοινωνικών σχέσεων, δεν είναι το “μαχαίρι που μπορεί να κόψει το ψωμί ή να σκοτώσει τον άνθρωπο”, διότι πίσω από αυτήν υπάρχει το πλέγμα προσανατολισμού της, που δεν μπορεί να βρίσκεται έξω και ανεξάρτητα από τις κολοσσιαίες χρηματοδοτήσεις και τα τεράστια projects. Συνεπώς, το μόνο σίγουρο είναι ότι αυτή η συζήτηση σχετικά με τον ρόλο της επιστήμης, πρέπει να γίνει με νέους όρους και εργαλεία ώστε να καταλήγει και σε μια πιο σύγχρονη και ολοκληρωμένη τεκμηρίωση.

 

Το πρόβλημα δεν είναι το Pokémon Go, αλλά ο μονοπωλιακός καπιταλισμός

Το τελευταίο διάστημα έχουν γραφτεί πολλά. Κάποια γραφόμενα προσπαθούν να δαιμονοποιήσουν το Pokémon Go ότι δημιουργεί -ακόμη- και νέους όρους βιοπολιτικής [5] “Η προσταγή στους παίκτες του Pokémon Go είναι να υπακούσουν. Τα πραγματικά ανθρώπινα σώματα δαμάζονται και κατευθύνονται μέσα από την προσφορά αόρατων δολωμάτων (lures): οι επιχειρήσεις μπορούν να αγοράζουν αντικείμενα του παιχνιδιού που θα δελεάσουν τους πελάτες· το κράτος πιθανώς να μπορούσε να καταστείλει μια εξέγερση, σκορπίζοντας εκατοντάδες σπάνια Pokémon μακριά από την κεντρική πλατεία. Αν το ήθελαν, οι δημιουργοί του παιχνιδιού θα μπορούσαν να στείλουν τους ανθρώπους να πηδούν με τη θέληση τους από γκρεμούς, να περπατούν αργά μέσα στις γραμμές του τραίνου και να τρέχουν μέσα σε φωτιές στο δάσος”.

Κατά την άποψη μου αυτή η φράση δεν είναι μια αιρετική υπερβολή, αλλά συμπυκνώνει μια τεράστια τάση καχυποψίας προς κάθε τι καινοτόμο που μπορεί να έρθει και να ανατάξει τα εργαλεία που χρησιμοποιούμε ώστε να αναλύουμε πράγματα και καταστάσεις. Κι' αυτό είναι το ζητούμενο: είμαστε διατεθειμένοι/ες να προσπαθούμε -πάντα- να βρίσκουμε νέα μεθοδολογικά εργαλεία ή θα χρησιμοποιούμε τα “παλιά” για να εξηγήσουμε κάτι “νέο”.

Στην αντίπερα όχθη υπάρχουν διόλου ευκαταφρόνητα υποστηρικτικά προς το game επιχειρήματα. “Βγαίνει ο κόσμος έξω αντί να είναι κλεισμένος σπίτι του, κοινωνικοποιείται για να βρει Pokémon”. Όντως, αν κάποιος άνθρωπος το κοιτάξει χωρίς “ταμπού” από αυτή τη σκοπιά, η εφαρμογή αυτή δίνει τη δυνατότητα στον player να βιώσει και να δει πράγματα που φανταζόταν, με τα πραγματικά του μάτια. Υπό αυτήν την έννοια, ακριβώς επειδή δεν σκοτώνει την φαντασία αλλά την εξάπτει, σε καμία των περιπτώσεων ένα τέτοιο game δεν μπορεί να λειτουργήσει καταναγκαστικά.

Κάποιοι/ες που ασχολούνται περισσότερο τα χαρακτηρίζουν και “έργα τέχνης”. Ακόμη και σε ένα τέτοιο χαρακτηρισμό που μπορεί να φαντάζει υπερβολικός, δεν μπορούμε να έχουμε “ταμπού”. Και γιατί να έχουμε, άραγε, τόσα προϊόντα που αποκαλούνται σήμερα έτσι; Αν μάλιστα αρχίζουμε να ψηλαφούμε τον κόσμο των games, θα διαπιστώσουμε ότι μπορούν να ανοίξουν συζητήσεις για μεγάλα ζητήματα, ότι δημιουργούνται κοινότητες (clan) μέσα από αυτά, που πολλές φορές αναπτύσσουν κριτική σκέψη γύρω από ζητήματα που τους αφορούν με μεγαλύτερη πληρότητα από βιβλία ή ταινίες. Κι αυτό διότι βάζουν εσένα σε θέση πρωταγωνιστή/ριας και σου δίνουν τη δυνατότητα να αποφασίζεις εσύ για το μέλλον της ιστορίας.

Σε αυτές τις δύσκολες στιγμές, επίσης, χρειάζεται να ανατρέξουμε και λίγο στο κουβάρι της ιστορίας έτσι όπως αυτό εκτυλίσσεται. Τι κατάφερε να φέρει ο γαλλικός Μάης του ’68; Κατάφερε να αναδείξει νέες πτυχές στη κυρίαρχη κουλτούρα της εποχής; Κατάφερε να προσδώσει μια χροιά στην τότε διασκέδαση πιο προοδευτική, πιο απελευθερωτική, που μέχρι εκείνη τη στιγμή το ίδιο το κομουνιστικό κίνημα την είχε αρκετά παραγκωνισμένη; Κι όμως, τα κατάφερε. Και γέννησε μια ολόκληρη σχολή μουσικής, θεάτρου και κινηματογράφου. Και το ερώτημα εδώ είναι αν θα μπορούσε κάτι τέτοιο να γίνει και με τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, στο βαθμό που τα games στον σύγχρονο κόσμο κατέχουν μια τέτοια “ανταγωνιστική” έως και ισάξια θέση στα είδη τέχνης.

Εν κατακλείδι, όπως λέει και ο Σρ. Χόρβατ (Κροάτης διανοούμενος και συγγραφέας)[6]: “το πρόβλημα δεν είναι η τεχνολογία ή η καινοτομία, το πρόβλημα είναι ο μονοπωλιακός καπιταλισμός, το γεγονός ότι όλη αυτή η ισχύς συγκεντρώνεται σε μερικές εταιρείες στη Silicon Valley, που θέλει απροκάλυπτα να δημιουργήσει έναν γενναίο νέο κόσμο στον οποίο η τεχνολογία εξυπηρετεί μόνο το κέρδος”. Πράγματι, λοιπόν, αυτό είναι και το σημείο της ουσιαστικής κριτικής σε όλες τις μορφές τέχνης που εισβάλουν στον σύγχρονο καπιταλισμό: ότι πολλές φορές, όσο εμείς είμαστε απασχολημένοι/ες προσπαθώντας να κάνουμε πράξη τη συμβουλή του παιχνιδιού “Gotta catch ‘em all” (πρέπει να μη σου ξεφύγει κανένα), γινόμαστε μέρος μια καταναλωτικής συνήθειας που είτε θέλουμε είτε δεν θέλουμε την εξυπηρετούμε κι αυτό είναι κομμάτι κριτικής που δεν αφορά το Pokémon Go αλλά το γενικότερο περιβάλλον στο οποίο εγκλωβίζεται.

Σε αυτό το σημείο εγκλωβισμού είναι που χρειάζεται να εστιάσουμε για να ανακαλύψουμε ότι βρίσκεται πάλι ένας μικρός συσχετισμός δύναμης. Από τη μια το πλαίσιο του μονοπωλιακού καπιταλισμού για τα games και από την άλλη τα ίδια τα games που δύναται να θίξουν, βαθιά ιστορικά, κοινωνικά και φιλοσοφικά ζητήματα. Όχι πάντα, βεβαίως, από προοδευτική σκοπιά, αφού ο σκοπός παραμένει το κέρδος, άρα το προϊόν πρέπει να συμβαδίζει με το πρότυπο της εποχής. Αλλά σχετίζεται φυσικά με την κοινωνική κίνηση και την ίδια την πάλη των μαζών. Θα μπορούσαμε εμείς “οι από κάτω” να γεννούσαμε αιτήματα και να απαιτούσαμε -ή ακόμη και να φτιάχναμε- ένα άλλο μοντέλο ηλεκτρονικών παιχνιδιών, το οποίο θα έβαζε και νέα στοιχεία στοκυρίαρχο μοντέλο διασκέδασης και ψυχαγωγίας; Είμαστε έτοιμοι/ες να διεκδικήσουμε να περάσουμε από το ξόδεμα στην αναδιανομή σε ότι αφορά και τη διασκέδαση;