Η χωρο-κοινωνική πόλωση των γαλλικών προεδρικών εκλογών

28/04/2017

Σωτήρης Κοσκολέτος

Αναδημοσίευση από το RedNotebook

Στις αρχές του 2016, όταν ο Ζαν-Λυκ Μελανσόν ανακοίνωσε την κάθοδό του στις προεδρικές εκλογές, τίποτα δεν φαινόταν να ευνοεί μια αριστερή υποψηφιότητα και τη δυνατότητά της να αναδιατάξει τον πολιτικό χάρτη της Γαλλίας. Στα τέλη της αποτυχημένης προεδρικής θητείας Ολάντ, και στον απόηχο των τρομοκρατικών επιθέσεων του Νοεμβρίου του 2015, οι περισσότεροι προεξοφλούσαν σαφή δεξιά στροφή στις επικείμενες προεδρικές εκλογές. Το κλίμα στη χώρα ήταν σχεδόν πολεμικό, με την παρουσία ένοπλων αστυνομικών και στρατιωτικών δυνάμεων σε όλα τα στρατηγικά σημεία του Παρισιού και άλλων μεγάλων πόλεων. Οι δε συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας, ενάντια στο καθεστώς έκτακτης ανάγκης, καταστέλλονταν άμα τη εμφανίσει.

Η περίοδος όμως αυτή συνέπιπτε και με την ταυτόχρονη επίθεση της κυβέρνησης των Σοσιαλιστών στα εργασιακά δικαιώματα, με το νόμο Ελ Κομρί, με την οποία διαρρήχθηκε η σχέση του κόμματος με τους εργαζόμενους και τους νέους. Οι πρώτες επιτυχημένες πορείες των συνδικάτων με τη συμμετοχή φοιτητικών συλλόγων ήταν γεγονός ήδη από τις αρχές του Μάρτη, ενώ οι “Nuits Debout” δημιουργούσαν σταθερές εστίες αντίστασης, διαχέοντας την κοινωνική διαμαρτυρία στο σώμα των πόλεων. Η καμπάνια του Μελανσόν και της “France Insoumise” άρχισε, έτσι, να αναπτύσσεται σιγά σιγά και μέσα στις διαδηλώσεις, ενώ γίνονταν οι πρώτες συγκεντρώσεις της σε μεγάλες πλατείες. Οι προεδρικές εκλογές μπορεί να φαίνονταν ακόμα αρκετά μακριά, και το μούδιασμα για τις προοπτικές μια αριστερής επιτυχίας να ήταν έντονο. Όμως το όνομα Μελανσόν είχε αρχίσει ήδη να ακούγεται: μια εναλλακτική απέναντι στον νόμο Ελ Κομρί και τον κόσμο του ήταν ήδη αναγκαία.

Στο πολυκερματισμένο προεκλογικό τοπίο των έντεκα υποψηφιοτήτων, η υποψηφιότητα του Ζαν-Λυκ Μελανσόν απευθύνθηκε στα στρώματα που έπληττε η διαδικασία (νεο)φιλελευθεροποίησης, διατηρώντας ταυτόχρονα την έμφαση στην οικολογική κρίση και την ανάγκη εξόδου από το καθεστώς έκτακτης ανάγκης. Απέναντί του, ο Μελανσόν είχε το ακροδεξιό Front National, της Μαρίν Λεπέν με το ρατσιστικό, σωβινιστικό πολιτικό πρόγραμμα, τον Ρεπουμπλικάνο Φρανσουά Φιγιόν, που υποσχόταν μια θητεία πιο δεξιά και από του Νικολά Σαρκοζί, και τους προερχόμενους από το Σοσιαλιστικό Κόμμα, Εμμανουέλ Μακρόν και Μπενουά Αμόν. Ο πρώτος εκ των δύο, παρότι κατέβηκε ως ανεξάρτητος, υποστηρίχθηκε από κορυφαία στελέχη του Σοσιαλιστικού Κόμματος και τον πρώην πρωθυπουργό Βαλς, από το Κέντρο, αλλά και από στελέχη της Δεξιάς που θεώρησαν πιο αποτελεσματική την υποψηφιότητα του νέου γιάπη από το νεποτιστή Φιγιόν. Στην πορεία προς τις εκλογές, οι τέσσερις αυτές υποψηφιότητες συσπείρωσαν μερίδες του εκλογικού σώματος με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, διαμορφώνοντας κοινωνικές και χωρικές πολώσεις που αποτυπώθηκαν στα αποτελέσματα του α’ γύρου.

Τέσσερις υποψήφιοι, τέσσερις διαφορετικοί κόσμοι

Κοιτάζοντας γρήγορα το χάρτη των αποτελεσμάτων των προεδρικών του 2017 και συγκρίνοντάς το με τον αντίστοιχο του 2012, μπορούμε να δούμε πολλές πρώην γαλάζιες – ρεπουμπλικανικές εκλογικές περιφέρειες να αλλάζουν σε βαθύ μπλε, δίνοντας την πρωτιά στη Λεπέν και όχι στον Φιγιόν. Επίσης, οι πρώην ροζ-σοσιαλιστικές εκλογικές περιφέρειες αλλάζουν όλες χρώμα, μοιραζόμενες μεταξύ των τριών βασικών υποψηφίων, και κυρίως υπέρ του Μακρόν, με τον Μελανσόν να πετυχαίνει μια σημαντική παρουσία. Προκύπτει, έτσι ένας πολυκερματισμένος εκλογικός χάρτης, που παρουσιάζει ακόμα μεγαλύτερο ενδιαφέρον, αν προχωρήσουμε σε επίπεδο δήμων, αναδεικνύοντας χωρικές πολώσεις που αντανακλούν αντίστοιχες κοινωνικές.

Χάρτης των προεδρικών εκλογών του 2012 (πηγή: www.cartesfrance.fr/geographie/cartes-elections)

Χάρτης των προεδρικών εκλογών του 2017 (πηγή: www.cartesfrance.fr/geographie/cartes-elections)

Γενικά, ο Εμμανουέλ Μακρόν φάνηκε να πετυχαίνει τα καλύτερα ποσοστά του στα αστικά κέντρα και ιδιαίτερα στα “quartiers bobos” – τις γειτονιές, δηλαδή, των νέων «δυναμικών», «δημιουργικών» στρωμάτων. Η Μαρίν Λεπέν έβαψε σε βαθύ μπλε το γαλλικό νότο, το πολιτικό προπύργιο του FN και το Βορρά της αποβιομηχανοποίησης, εστιάζοντας σε μικρού και μεσαίου μεγέθους πόλεις. Ο Φρανσουά Φιγιόν παρουσίασε μια μεγαλύτερη ομοιομορφία στα αποτελέσματά του, ωστόσο αποτέλεσε τη σαφή προτίμηση της κλασικής μπουρζουαζίας, των ακριβών και πολύ ακριβών γειτονιών των αστικών κέντρων.

Από την άλλη, η υποψηφιότητα Μελανσόν έβαλε στο χάρτη των αποτελεσμάτων έντονα το κόκκινο χρώμα, πατώντας πάνω σε ιστορικά προπύργια του Κομμουνιστικού Κόμματος και απλώνοντας και σε άλλες μέχρι πρότινος κλίνουσες προς το Σοσιαλιστικό Κόμμα εκλογικές περιφέρειες. Πρόκειται για ψήφο κυρίως αστική, καθώς πολλές μεγάλες πόλεις ψήφισαν υπέρ του: πρώτος στη Μασσαλία –τρίτη μεγαλύτερη πόλη της Γαλλίας–, την Τουλούζ, το Μονπελιέ, τη Γκρενόμπλ, το λιμάνι της Χάβρης, και τη Λιλ, που μοιάζει με κόκκινη νησίδα, μέσα σε ένα βαθύ μπλε Εθνικού Μετώπου. Αλλά και δεύτερος, μετά τον Μακρόν, στο Μπορντό, τη Ρεν, τη Μπρεστ, τη Ναντ, το Στρασβούργο. Αξίζει να σημειωθεί ότι σε όλες αυτές τις πόλεις, η Λεπέν ακολουθεί τέταρτη ή ακόμα και πέμπτη, εκεί που και ο υποψήφιος των Σοσιαλιστών κατορθώνει να την περάσει.

Αν προχωρήσουμε σε επίπεδο δήμων και διαμερισμάτων των μεγάλων πόλεων, η χωρο-κοινωνική πόλωση που αντιπροσωπεύει η ψήφος προς τη “France Insoumise” γίνεται ακόμη πιο ευδιάκριτη. Τα «κόκκινα προάστια» του μεσοπολέμου και της «χρυσής τριακονταετίας», στη συνέχεια «μαύρα», λόγω της εγκατάστασης μεταναστών από την Αφρική και τις αραβικές χώρες κατά τις τελευταίες δεκαετίες –οι “badlands” της République–, ψήφισαν σαρωτικά υπέρ του Μελανσόν, ακόμα και σε ποσοστά άνω του 40%.

Επιπλέον, πρέπει να αναφερθεί ότι ο αριστερός υποψήφιος πέτυχε άνετα την πρώτη θέση στη Notre-Dame-des-Nandes, όπου τα τελευταία χρόνια λαμβάνουν χώρα μεγάλες κινητοποιήσεις ενάντια στην κατασκευή νέου μεγάλου αεροδρομίου στην περιοχή, έργο που συνοδεύεται από εκτεταμένες απαλλοτριώσεις και εκτοπισμούς.

Εντέλει, ο εκλογικός χάρτης αποτυπώνει μια έντονη χωρο-κοινωνική πόλωση της ψήφου στις προεδρικές εκλογές με βάση το βαθμό αστικοποίησης, την ταξική και εθνοτική σύνθεση της κάθε εκλογικής περιφέρειας, το ιστορικό πολιτικό της φορτίο και τις νέες διεκδικήσεις στο χώρο. Η εμφανής προτίμηση υπέρ του Μελανσόν στα μεγάλα αστικά κέντρα, και ιδιαίτερα στις περιοχές όπου κατοικούν τα πλέον πληττόμενα στρώματα και κοινωνικές κατηγορίες από τις πολιτικές λιτότητας, κοινωνικού διαχωρισμού και περιφράξεων, δείχνει αν μη τι άλλο μια σαφή εκλογική-κοινωνική συμμαχία και μια ενεργό κοινωνική διαθεσιμότητα: μια παρακαταθήκη, λοιπόν, απέναντι στην πολιτική της επόμενης προεδρικής θητείας.

———

Σε σχέση με το β’ γύρο των εκλογών, η επικράτηση Μακρόν έναντι της Λεπέν φαίνεται ασφαλής για να προβλεφθεί. Η κατίσχυση του ρατσισμού, του σεξισμού και της ομοφοβίας, καθώς και ο ορατός κίνδυνος εκφασισμού των κρατικών μηχανισμών μπορεί να κινητοποιήσουν την πλειοψηφία των ψηφοφόρων του α’ γύρου υπέρ του Μακρόν. Ωστόσο, θεωρείται επίσης δεδομένο ότι το ποσοστό του Μακρόν θα απέχει πολύ από αυτό υπέρ του Σιράκ το 2002, κάτι που δείχνει ότι σημαντική μερίδα των ψηφοφόρων αντιμετωπίζει με σχετική αδιαφορία τον υποψήφιο του ακραίου κέντρου. Ο δυναμικός κόσμος των “yuppies” και των “creatives”, που εκφράζει ο Εμμανουέλ Μακρόν, αποτελεί για την πληττόμενη νεολαία, τους εργαζόμενους και τις εργαζόμενες, τους μετανάστες και τις μετανάστριες, μια άλλη τεκτονική πλάκα. Ιδιαίτερα μάλιστα για τον κόσμο των φτωχών προαστίων και των συγκροτημάτων κοινωνικής κατοικίας, η République διαμορφώνει συνθήκες μιας πολύ δύσκολης καθημερινότητας, που δεν μπορεί καθόλου να τον εμπνεύσει. Η ενίσχυση της κατάρτισης που προτείνει ο Μακρόν για την αντιμετώπιση της ανεργίας προσκρούει στην εγκατάλειψη και τις κενές και μη αναπληρούμενες θέσεις καθηγητών στα σχολεία των προαστίων και στην «άτυπη» απόρριψη από την αγορά εργασίας λόγω μιας αραβικής καταγωγής. Σε κάθε περίπτωση, το πιο ενδιαφέρον ως προς  το β’ γύρο των προεδρικών εκλογών φαίνεται να είναι το πώς θα εκφραστεί αυτή η χωρο-κοινωνική πόλωση ενόψει της προεδρικής εκλογής. Αυτή θα καθορίσει, σε πρώτο χρόνο, και τους βαθμούς ελευθερίας του νέου προέδρου ως προς την υλοποίηση του πολιτικού του προγράμματος.