Tα γυναικεία δικαιώματα και η ρώσικη επανάσταση
30/11/2017
Σίσσυ Βωβού
Mια «ειδική», ωστόσο καθόλου δευτερεύουσα πλευρά της Οκτωβριανής Επανάστασης, αφορά τον τρόπο με τον οποίο χειρίστηκε η νεαρή σοβιετική εξουσία τα αιτήματα και τις διεκδικήσεις των γυναικών, από τη μια, αλλά και το πώς συνέδεσαν οι ίδιες οι γυναίκες τη γυναικεία χειραφέτηση με την «προλεταριακή εξουσία», από την άλλη. Τα θέματα αυτά, παρ’ όλον ότι αφορούν «το μισό του ουρανού» έχουν συζητηθεί ελάχιστα και, ατυχώς, από αυτή τη διαπίστωση δεν εξαιρούνται ούτε και οι φετινές εκδηλώσεις και την αρθρογραφία για τα εκατοντάχρονα του Οκτώβρη του ’17. Το πώς συνδέεται η αντιμετώπιση των γυναικείων δικαιωμάτων με τη Ρώσικη Επανάσταση ελάχιστα συζητείται γενικώς, επίσης ελάχιστα συζητήθηκε σε όλες τις διοργανώσεις που έγιναν στην Ελλάδα με αφορμή τα 100 χρόνια.
Το αυτόνομο στέκι Π, στα Κάτω Πατήσια, οργάνωσε μια τέτοια συζήτηση, με θέμα «Η θέση της γυναίκας στην Οκτωβριανή Επανάσταση», με εισηγήσεις και παρεμβάσεις από συλλογικότητες της ριζοσπαστικής αριστεράς και του φεμινισμού. Δημοσιεύουμε σήμερα την ομιλία εκ μέρους του μέλους της ΑΡΚ Σίσσυ Βωβού, και σύντομα θα δημοσιεύσουμε τις άλλες ομιλίες. Αξίζει πάντως να σημειώσουμε ότι ήταν μια πολύ ενδιαφέρουσα βραδιά, ενώ η ρήση "εγώ δεν είμαι φεμινίστρια", ακούστηκε επίσης κατά τη διάρκεια της συζήτησης μεταφέρνοντας στο σήμερα όλη τη σχετική συζήτηση που συνεχίζεται εδώ και δεκαετίες.
YaBasta
Tα γυναικεία δικαιώματα και η ρώσικη επανάσταση
Στη σημερινή ομιλία μου θα σας πω πολλά ωραία κι ευχάριστα για τ' αυτιά νέα. Μετά θα τα ξεπώ θα τα αποδομήσω. Και το τρίτο κομμάτι είναι κάποιες πληροφορίες για τον τρόπο συγκρότησης των γυναικών στο μπολσεβίκικο κόμμα, και για την κυρίαρχη ιδεολογία για την ισότητα. Αυτό θα το επεκτείνω και στον απόηχο στην Ελλάδα, συνοπτικά.
Έχουμε λοιπόν τις νομικές και αρκετές κοινωνικές κατακτήσεις των γυναικών στη βάση της ρώσικης επανάστασης.
Ο ρόλος των γυναικών στην επανάσταση του Φλεβάρη
Είναι γνωστό ότι η επανάσταση του 1917 που έριξε τον Τσάρο, είχε ως αφετηρία της μαζικές κινητοποιήσεις εργατριών στις 23 Φλεβάρη 1917, 8 του Μάρτη με το καινούριο ημερολόγιο. Διεκδικούσαν δικαιοσύνη, ειρήνη, αλλά και ψωμί για όλες και όλους. Δεκάδες χιλιάδες συγκεντρώθηκαν και πορεύονταν μπροστά στα εργοστάσια και τις βιομηχανίες καλώντας τους εργάτες να παρατήσουν τα εργαλεία τους. Συνολικά, η Ημέρα της Γυναίκας σημείωσε τρομερή επιτυχία και ξεσήκωσε το επαναστατικό πνεύμα» (από Πράβδα, στις 5 Μαρτίου 1917)
Οι γυναίκες είχαν αναλάβει τις θέσεις των αντρών στα εργοστάσια, αφού οι άντρες βρίσκονταν στο στρατό, και είχαν ριζοσπαστικοποιηθεί κυρίως από τις ελλείψεις και την πείνα, αλλά επίσης με παρέμβαση γυναικών του μπολσεβίκικου κόμματος. Επίσης, είχαν αποκτήσει αυτοπεποίθηση αφού έγιναν οι κουβαλήτριες του σπιτιού και είχαν τα δικά τους οικονομικά.
Μετά την οκτωβριανή επανάσταση – ΤΑ ΚΑΛΑ ΝΕΑ
Εδώ θέλω να πω τα καλά νέα. Τα έβαλα από την αρχή, για να χαρούμε λίγο. Θα αναφέρω τη νομοθεσία για την ισότητα των δύο φύλων και τα θέματα οικογένειας και σεξουαλικότητας.
Στο θέμα της ισότητας των φύλων και των γυναικείων δικαιωμάτων υπήρξε επαναστατική για την εποχή νομοθεσία.
Αυτή η επανάσταση είναι σημαντική όχι μόνο ως πολιτικό φαινόμενο, το οποίο διασφαλίζει την πολιτική ηγεμονία της εργατικής τάξης αλλά και για τις επαναστάσεις που προέρχονται από αυτήν και αγγίζουν όλους τους τομείς της ζωής...γράφει ένας αναλυτής.
Οι υποσχέσεις για την ικανοποίηση των αιτημάτων για την ισότητα, τηρήθηκαν, τουλάχιστον στο νομοθετικό επίπεδο. Στο μεν πρώτο σοβιετικό σύνταγμα, του Ιουλίου 1918, της τότε Ρωσικής Σοσιαλιστικής Ομοσπονδίας, στο άρθρο 22 προβλέπεται η εγκαθίδρυση της ισότητας μεταξύ των σοβιετικών πολιτών, ανεξάρτητα από φύλο, φυλή ή εθνικότητα και το άρθρο 64 πρόβλεπε να έχουν οι γυναίκες ίσα δικαιώματα με τους άντρες για να εκλέγονται στις οργανώσεις των σοβιέτ ή θεσμούς της κυβέρνησης. Σε όλους τους πολίτες πάνω από τα 18 δινόταν το εκλογικό δικαίωμα, εκτός από τους ανήκοντες και ανήκουσες στις εκμεταλλευτικές τάξεις. Ο Λένιν εξέφραζε τακτικά το ενδιαφέρον του για τα γυναικεία δικαιώματα, συνδέοντας πάντα τα θέματα φύλου με το ταξικό. Μόνο ο κομμουνισμός θα επιλύσει αυτά τα θέματα, διακήρυσσε. Η σύνδεση του προβλήματος της γυναικείας καταπίεσης με την ταξική καταπίεση, ήταν κοινός παρονομαστής όλων των στελεχών.
Ο νέος Ποινικός Κώδικας, ψηφίζεται το 1922:
Διακηρύσσει την απόλυτη μη ανάμειξη του κράτους σε ζητήματα που άπτονται της σεξουαλικής ζωής, εφόσον κανείς δεν τραυματίζεται και κανενός τα συμφέροντα δεν αποτελούν αντικείμενο σφετερισμού.
Όσον αφορά την ομοφυλοφιλία, τον σοδομισμό και διάφορες άλλες μορφές σεξουαλικής ικανοποίησης, οι οποίες θεωρούνται από την ευρωπαϊκή νομοθεσία σαν προσβολές ενάντια στην δημόσια ηθική, η σοβιετική νομοθεσία αντιμετωπίζει αυτές ακριβώς όπως και εκείνες που αποκαλούνται “φυσιολογικές” συνευρέσεις. Όλες οι μορφές σεξουαλικής συνεύρεσης είναι προσωπικό ζήτημα. Μόνο όταν υπάρχει εξαναγκασμός καθώς και γενικά όταν υπάρχει τραυματισμός ή σφετερισμός των δικαιωμάτων ενός άλλου προσώπου τίθεται ζήτημα ποινικής δίωξης
Η σεξουαλική ωριμότητα αντιμετωπιζόταν με την εξατομικευμένη εξέταση των περιπτώσεων. Η πορνεία κατέστη ζήτημα δημόσιας υγιεινής, όχι αδίκημα, και ανατέθηκε σε έναν επίτροπο για την υγεία να αντιμετωπίσει τις σεξουαλικώς μεταδιδόμενες ασθένειες. Επίσης ενεργοποιήθηκαν πολιτικές κοινωνικής βοήθειας που θα προσφερόταν σε γυναίκες και νεαρούς άντρες, που προηγούμενα εκδίδονταν, εναλλακτικές όσον αφορά την επαγγελματική αποκατάσταση και την οργάνωση της καθημερινής τους ζωής. Παρέμενε όμως ποινικό αδίκημα η μαστροπεία και προβλεπόταν να συλλαμβάνονται οι μαστροποί.
Ακόμα πιο προχωρημένο, ο Ρόζενσταϊν θεωρούσε ότι ήταν δουλειά του σαν ψυχίατρος να βοηθάει τους ασθενείς του να δεχτούν την ομοφυλοφιλική τους επιθυμία - θέση πολύ προοδευτική για την εποχή της. Ας σημειώσουμε, ότι η Αμερικάνικη Ψυχιατρική Ένωση διατήρησε στα βιβλία της την ομοφυλοφιλία ως ψυχική διαταραχή μέχρι το 1973, ενώ στην Ελλάδα θεωρείτο ψυχική νόσος έως πολύ πιο πρόσφατα.
Η διάκριση ανάμεσα στα νόμιμα και στα παράνομα παιδιά καταργήθηκε από το σοβιετικό καθεστώς. Ξεκινώντας το 1920, η γυναίκα απέκτησε το δικαίωμα στην έκτρωση με την αίτησή της, και δωρεάν. Η Ρωσία έγινε η πρώτη χώρα που αναγνώρισε αυτό το δικαίωμα, σχεδόν 53 χρόνια πριν από τις ΗΠΑ και 71 χρόνια πριν από τον Καναδά! Οι γυναίκες άρχισαν να παίρνουν τον έλεγχο στο σώμα τους αλλά και στην ίδια την κοινωνία. Στην Ελλάδα, η ισοτίμηση των εκτός γάμου παιδιών έγινε το 1983, με το οικογενειακό δίκαιο, ενώ η έκτρωση νομιμοποιήθηκε το 1986, δηλαδή 66 χρόνια αργότερα.
Μετά την επανάσταση του 1917, οι διαδικασίες για το διαζύγιο απλοποιήθηκαν, όπου απαιτείτο βέβαια δικαστική απόφαση για τη λύση του γάμου. Αν και τα δύο μέρη ήθελαν τη λύση του γάμου, η αίτηση θα καταχωρείτο στο Ληξιαρχείο και θα έπαιρναν το διαζύγιο. Το αυτόματο διαζύγιο έγινε το 1926.
Η Αλεξάντρα Κολοντάι περιέγραψε το 1921 τις εκρηκτικές αλλαγές που επήλθαν στις σεξουαλικές σχέσεις: «Η ιστορία ποτέ δεν ξαναείδε τέτοια ποικιλία διαπροσωπικών σχέσεων - ακατάλυτος γάμος και “σταθερή οικογένεια”, “ελεύθερες ενώσεις”, μυστική μοιχεία, ένα κορίτσι που ζεί ανοιχτά με την ερωμένη της σε αυτό που ονομάζεται άγριος γάμος, γάμος σε ζευγάρια, γάμος ανά τρείς, ακόμα και ο περίπλοκος γάμος τεσσάρων ανθρώπων - χωρίς φυσικά να αναφέρομαι στις ποικίλες μορφές του εμπορευματοποιημένου σεξ.». Αποδεκτός πλουραλισμός.
Στην τσαρική Ρωσία οι γυναίκες σύμφωνα με το νόμο ήταν σκλάβες στους συζύγους τους. Σύμφωνα με την πρότερη, τσαρική νομοθεσία:
«Η γυναίκα πρέπει να υπακούει στο σύζυγό της, σαν αρχηγό της οικογένειας, να παραμένει μαζί του με αγάπη, σεβασμό, απεριόριστη υπακοή, να του κάνει κάθε χατίρι και να του δείχνει κάθε δυνατή στοργή σαν σύζυγος». Πλήρης αντιστροφή, δηλαδή.
Συνεχίζοντας, να πούμε ότι το πρόγραμμα του 1917 του Κομμουνιστικού Κόμματος δήλωνε: «Σκοποί του κόμματος την παρούσα στιγμή είναι η βασική δουλειά στο βασίλειο των ιδεών και της εκπαίδευσης, έτσι ώστε να καταστραφούν ολοσχερώς όλα τα ίχνη των προηγούμενων αδικιών ή προκαταλήψεων, ειδικά ανάμεσα στα καθυστερημένα στρώματα του προλεταριάτου και των αγροτών. Χωρίς να περιορίζεται στην τυπική ισότητα των γυναικών, το κόμμα αγωνίζεται να τις απελευθερώσει από τα υλικά βάρη της απόλυτης σπιτικής δουλείας αντικαθιστώντας την από κοινωνικά σπίτια, δημόσια εστιατόρια, καθαριστήρια και πλυντήρια, παιδικούς σταθμούς κ.λπ.»
Κι εδώ να σημειώσουμε ότι, εκτός από τη νομοθεσία, ξεκίνησαν ολόκληρα προγράμματα για συλλογικές κουζίνες, διατροφή στους χώρους δουλειάς, δημόσια πλυντήρια, αλλά και αρκετά κοινόβια. Η ανεπάρκεια όλων αυτών των δομών οφείλεται στις ελλείψεις της εποχής, στον εμφύλιο πόλεμο και την εισβολή των δυνάμεων της Αντάντ, στην πείνα που κυρίευε κυρίως τις πόλεις. Επίσης να σημειώσουμε εδώ όπως και παντού ότι ενώ η κοινωνικοποίηση των οικιακών εργασιών και της φροντίδας των παιδιών, στο βαθμό που ήταν εφικτή, αποτελούσε στρατηγικό στόχο, αντίθετα πουθενά μα πουθενά δεν έχουμε δει την πρόταση ή την προσπάθεια για συμμετοχή των ανδρών στα θέματα του νοικοκυριού, και το μοίρασμα των οικογενειακών υποχρεώσεων. Αυτό βέβαια προκύπτει από την αποκλειστικά ταξική αντιμετώπιση της γυναικείας καταπίεσης, σε αντίθεση με τις φεμινίστριες της εποχής αλλά και των μετέπειτα εποχών, για την διαταξική φυσιογνωμία της πατριαρχίας και για την ανάγκη καταπολέμησής της ως τέτοιας. Καλό παράδειγμα το πιο κάτω απόσπασμα από την Προδομένη Επανάσταση του Τρότσκι, που γράφτηκε το 1937:
Στην Προδομένη Επανάσταση (1937) ο Τρότσκι γράφει:
«Η Οκτωβριανή Επανάσταση εκπλήρωσε ειλικρινά τις υποχρεώσεις της απέναντι στην γυναίκα. Η νεαρή κυβέρνηση όχι μόνο της έδωσε όλα τα πολιτικά και νομικά δικαιώματα για ισότητα με τον άντρα, αλλά, πράγμα που είναι πολύ σημαντικότερο, έκανε ότι μπορούσε, που σε κάθε περίπτωση ήταν ασύγκριτα περισσότερο απ’ ότι είχε κάνει ποτέ οποιαδήποτε άλλη κυβέρνηση, για να της εξασφαλίσει την πρόσβαση σε όλες τις μορφές οικονομικής και πολιτιστικής δραστηριότητας. Παρόλα αυτά, ακόμα και η τολμηρότερη επανάσταση, όπως το παντοδύναμο Βρετανικό Κοινοβούλιο, δεν μπορεί να μετατρέψει μια γυναίκα σε άντρα - ή μάλλον δεν μπορεί να τους κατανείμει ισότιμα το βάρος της εγκυμοσύνης, της γέννας, του νταντέματος και της ανατροφής των παιδιών.
«Η επανάσταση έκανε μια ειλικρινή προσπάθεια να καταστρέψει την λεγόμενη καρδιά της οικογένειας - εκείνο τον πανάρχαιο, πνιγηρό και βαλτωμένο θεσμό, στον οποίο η γυναίκα των εκμεταλλευομένων τάξεων είναι καταδικασμένη σε καταναγκαστικά έργα από παιδί ως το θάνατό της. Η θέση της οικογένειας σαν μια κλειστή μικρή επιχείρηση, επρόκειτο να αντικατασταθεί σύμφωνα με τον σχεδιασμό, από ένα ολοκληρωμένο σύστημα κοινωνικής μέριμνας και εξυπηρέτησης: κέντρα μητρότητας, βρεφονηπιακούς και παιδικούς σταθμούς, σχολεία και νηπιαγωγεία, κοινωνικά εστιατόρια και πλυντήρια, σταθμούς πρώτων βοηθειών, νοσοκομεία, θεραπευτήρια, αθλητικές εγκαταστάσεις, κινηματογράφους, θέατρα κ.λπ. Η πλήρης απορρόφηση των λειτουργιών του νοικοκυριού της οικογένειας από τους θεσμούς της σοσιαλιστικής βοήθειας, θα έδινε στην γυναίκα, και στη συνέχεια και στο ερωτευμένο ζευγάρι, την πραγματική απελευθέρωση από τα βάρη χιλιάδων χρόνων». (Τρότσκι, Η Προδομένη Επανάσταση σ. 144)
Ο ίδιος, στο Γυναίκες και Οικογένεια: «Το να αλλάξουμε ολοκληρωτικά την θέση των γυναικών είναι δυνατόν να γίνει μόνο όταν μεταβληθούν όλες οι συνθήκες της κοινωνικής, οικογενειακής και κυρίαρχης ζωής».
ΤΑ ΚΑΚΑ ΝΕΑ
Πριν προχωρήσω στα επόμενα θέματα, να πούμε όσα ακολούθησαν στο θέμα των γυναικείων δικαιωμάτων με την ενδυνάμωση έως επικράτηση του σταλινισμού που αποτελούσε έτσι κι αλλιώς, σε όλα τα επίπεδα, συντηρητική αναδίπλωση.
Μαζί με την επανακαθιέρωση της ιερότητας της πυρηνικής οικογένειας και της συμβατικής νόρμας όσον αφορά τα φύλα ήρθε και η επαναφορά της νομοθεσίας εναντίον του σοδομισμού το 1934. Ο Στάλιν ανέθεσε στον πολιτιστικό του εκπρόσωπο Μαξίμ Γκόρκι να παρέχει γραπτή δικαιολόγηση για αυτή την ανατροπή, στην καθημερινή εφημερίδα Πράβντα. Δικαιολογώντας την επαναφορά της ποινικοποίησης της ομοφυλοφιλίας ο Γκόρκι υποστήριξε ότι η ομοφυλοφιλία ήταν μια «μορφή αστικού εκφυλισμού» και χρησιμοποίησε την παρακάτω αποστροφή «Καταστρέψτε τους ομοφυλόφιλους και ο φασισμός θα εξαφανιστεί” (μήπως αυτό μας θυμίζει τίποτα από την πολιτική του ΚΚΕ στο θέμα αυτό;)
Το 1934, η πορνεία έγινε παράνομη και θα τιμωρείτο με τουλάχιστον 8 μήνες φυλακή. Το διαζύγιο έγινε λιγότερο εφικτό και πιο ακριβό. Το σταλινικό καθεστώς πήγε τόσο μακριά, που ποινικοποίησε την έκτρωση το 1936, λέγοντας ότι δεν ήταν πλέον αναγκαία σε μια κοινωνία που η γυναίκα είχε απελευθερωθεί και ο «σοσιαλισμός είχε ήδη επιτευχθεί».
Οι πόρνες συλλαμβάνονταν, ενώ η προηγούμενη μπολσεβίκικη πολιτική ήταν να συλλαμβάνονται μόνο οι μαστροποί, να αποκαλύπτονται οι άντρες που αγόραζαν τις πόρνες και να παρέχεται εθελοντική εργασία εκπαίδευσης και υποστήριξης στις γυναίκες αυτές.
Σχετικά γράφει ο Λεόν Τρόσκι:
“(Η γραφειοκρατία...) Άρχισε να εξυμνεί το οικογενειακό τραπέζι και το οικογενειακό πλύσιμο, δηλαδή τη σκλαβιά των γυναικών στο νοικοκυριό. Και για να καλύψει τα πάντα επανέφερε τη δικαστική τιμωρία για τις αμβλώσεις, γυρνώντας και επίσημα τις γυναίκες σε κατάσταση υποζυγίου. Σε πλήρη αντίθεση με το αλφάβητο του κομμουνισμού, η άρχουσα κάστα επανέφερε με τον τρόπο αυτό τον πιο αντιδραστικό και καθυστερημένο πυρήνα του ταξικού συστήματος, δηλαδή τη μικροαστική οικογένεια." (Τρότσκι, Γραπτά 1937 - 38, σ. 170).
Τέλος, ο Βίλχελμ Ράιχ δίνοντας μια κοινωνιολογική εξήγηση, υποστήριξε ότι μέρος της σεξουαλικής επανάστασης στην Ρωσία εμποδίστηκε από τον περιορισμένο χρόνο και τις εξίσου περιορισμένες υλικές συνθήκες που ήταν απαραίτητες για την ανακατασκευή της «μαζικής ψυχής» επειδή «ο υποκειμενικός παράγοντας δεν είναι απλά προϊόν των οικονομικών δυνάμεων» αλλά επίσης και «η κινητήρια δύναμη τους».
ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΤΟ ΚΟΜΜΑ
Ναι, οι γυναίκες έπαιξαν μεγάλο ρόλο στην επανάσταση, στα δύσκολα. Δεν μπόρεσαν όμως να κινητοποιηθούν ως φύλο, με τα προβλήματα της ισότητας και της πατριαρχίας, γιατί το κόμμα, έστω και δια κάποιων γυναικών εκπροσώπων του, αποφάσιζε πριν από αυτές, γι' αυτές. Και μπορεί η Αλεξάντρα Κολοντάι να ήταν εξαιρετικό στέλεχος, και να έκανε πολλά για να πείσει τον αρχηγό της για τα δίκαια των γυναικών, αλλά να μην ξεχάσουμε ότι πρωτοστατούσε για να αποτρέψει την μόλυνση των γυναικών του κόμματος με τον ιό του φεμινισμού. Πίστευε στο δίπολο μπουρζουαζία-φεμινισμός/προλεταριάτο-νομοθετική εξουσία και πολιτευόταν στο κόμμα αναλόγως.
Γιατί φεμινισμός ανεξάρτητος από τα κόμματα υπήρχε και στη Ρωσία, όπως σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες, από τα τέλη του 19ου αιώνα, και είχε καταφέρει πολλές μεταρρυθμίσεις έστω και κάτω από τη δικτατορία του Τσάρου, ιδιαίτερα στον τομέα της εκπαίδευσης των γυναικών. Το “γυναικείο ζήτημα” συζητείτο ήδη αρκετές 10ετίες πριν τη ρώσικη επανάσταση. Και μάλιστα, μέσα στον επαναστατικό αναβρασμό του 1905, συγκροτείται η Πανρωσική Ένωση για την Ισότητα των Γυναικών, που προτάσσει την έννομη ισότητα των φύλων και πολλά σχετικά.
Πάντως, οι γυναίκες του κόμματος δεν μπορούσαν να οργανώνονται ξεχωριστά, αυτό θεωρείτο γενικά ως διάσπαση της εργατικής τάξης.
Και όμως, το 1914, οι μπολσεβίκοι κυκλοφόρησαν μια γυναικεία εφημερίδα την «Ρομπότνιτσα» (Η Εργαζόμενη) το πρώτο της τεύχος κυκλοφόρησε την Διεθνή Ημέρα της Γυναίκας, όταν το κόμμα οργάνωσε ξανά διαδηλώσεις. Η εφημερίδα απαγορεύτηκε τον Ιούλιο μαζί με τον υπόλοιπο εργατικό τύπο. Στηρίχθηκε οικονομικά από εργαζόμενες γυναίκες σε εργοστάσια και μοιραζόταν από αυτές στους εργατικούς χώρους. Είχε αναφορές στις συνθήκες ζωής και στους αγώνες των εργαζομένων γυναικών στην Ρωσία και το εξωτερικό και ενθάρρυνε τις γυναίκες να συμμετέχουν στον αγώνα με τους άντρες συναδέλφους τους. Τις προέτρεπε να απορρίψουν το γυναικείο κίνημα, που προερχόταν από τις αστές γυναίκες, μετά την επανάσταση του 1905.
Αν και το μπολσεβίκικο κόμμα παρέμενε στην σύνθεσή του κόμμα κυρίως αντρών (στο 6° συνέδριο των Μπολσεβίκων, τον Αύγουστο του 1917, οι γυναίκες αποτελούσαν μόνο το 6% των αντιπροσώπων), η στρατολόγηση εργαζομένων γυναικών σε σημαντικούς αριθμούς άρχισε την περίοδο ανάκαμψής του 1912 - 14. Το παρακάτω απόσπασμα είναι από μια προκήρυξη με τίτλο «Προς την Εργαζόμενη Γυναίκα του Κίεβου» και μοιράστηκε από τους Μπολσεβίκους στο Κίεβο της Ουκρανίας στις 8 Μάρτη 1915 (Διεθνή Ημέρα της Γυναίκας). Η προκήρυξη μας δίνει μια ιδέα για το τρόπο με τον οποίο οι Μπολσεβίκοι προσέγγιζαν το ζήτημα στη δημόσια προπαγάνδα τους. Έκαναν έκκληση για τη σύνδεση της καταπίεσης των γυναικών με αυτήν της καταδυνάστευσης των αντρών εργατών και για ένα πρόγραμμα απελευθέρωσης όλων των εργαζομένων ανθρώπων. Καταλήγει:
«Προς την Εργαζόμενη Γυναίκα του Κίεβου» και μοιράστηκε από τους Μπολσεβίκους στο Κίεβο της Ουκρανίας στις 8 Μάρτη 1915 (Διεθνή Ημέρα της Γυναίκας). Η προκήρυξη αυτή μας δίνει μια ιδέα για το τρόπο με τον οποίο οι Μπολσεβίκοι προσέγγιζαν το ζήτημα στη δημόσια προπαγάνδα τους. Κατανοούσαν το διπλό βάρος των γυναικών, αλλά έκαναν έκκληση για τη σύνδεση της καταπίεσης των γυναικών με αυτήν της καταδυνάστευσης των αντρών εργατών και για ένα πρόγραμμα απελευθέρωσης όλων των εργαζομένων ανθρώπων:
«Αν και οι περισσότεροι εργάτες περνούν αξιοθρήνητα, η κατάσταση των γυναικών είναι πολύ χειρότερη. Στα εργοστάσια και στους χώρους εργασίας δουλεύουν για κάποιο καπιταλιστή, στο σπίτι δουλεύουν για την οικογένεια.
«Χιλιάδες γυναίκες πουλούν την εργασία τους στο κεφάλαιο. Χιλιάδες εργάζονται σα σκλάβες σε κάποια μισθωτή θέση. Χιλιάδες και εκατοντάδες χιλιάδες υποφέρουν κάτω από το ζυγό της οικογένειας και της κοινωνικής καταπίεσης. Και για τη συντριπτική πλειοψηφία των εργαζομένων γυναικών φαίνεται πως αυτός είναι ο τρόπος ζωής που πρέπει να έχουν. Αλλά είναι πράγματι αλήθεια ότι η εργαζόμενη γυναίκα δεν μπορεί να ελπίζει σε ένα καλύτερο μέλλον και ότι η μοίρα την έχει καταδικάσει σε μια ζωή δουλειάς και μόνο δουλειάς, χωρίς ανάπαυση ούτε μέρα ούτε νύχτα;
«Συντρόφισσες, γυναίκες εργαζόμενες. Οι άντρες σύντροφοι συμπαρατάσσονται μαζί μας. Η δική τους και η δική μας μοίρα είναι κοινή. Αλλά αυτοί πέρασαν πολλά μέχρι να μάθουν το μόνο δρόμο για μια καλύτερη ζωή - το δρόμο του οργανωμένου αγώνα της εργασίας ενάντια στο κεφάλαιο, το δρόμο του αγώνα ενάντια σε κάθε μορφή καταπίεσης, κακού και βίας.
Γυναίκες εργαζόμενες, δεν υπάρχει άλλος δρόμος για μας. Τα συμφέροντα των εργαζομένων αντρών και των γυναικών είναι ίδια, είναι ταυτόσημα. Μόνο με ένα ενωμένο αγώνα μαζί με τους άντρες εργαζόμενους, σε κοινές εργατικές οργανώσεις -στο Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα, στα συνδικάτα, στα εργατικά κέντρα και στους συνεταιρισμούς- θα διεκδικήσουμε τα δικαιώματα μας και θα κερδίσουμε μια καλύτερη ζωή». (Ο αγώνας του Λένιν για μια Επαναστατική Διεθνή, σ.268).
Υπήρξε συζήτηση και σύγκρουση στο μπολσεβίκικο κόμμα σχετικά με την καθιέρωση «ειδικού επαγγελματικού μηχανισμού» με σκοπό την δουλειά στις γυναίκες. Σχετικά και στην απόφαση: «Το 3° Συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς είναι σταθερά ενάντια σε κάθε είδος ξεχωριστών γυναικείων οργανισμών στα Κόμματα και τα Συνδικάτα ή σε ξεχωριστές γυναικείες οργανώσεις»
Στο 4ο συνέδριο, της ΚΔ του 1922, όμως, αναφέρεται:
«Η αναγκαιότητα και η αξία ειδικών οργανώσεων για την κομμουνιστική δουλειά στις γυναίκες αποδείχθηκε επίσης από την δραστηριότητα της Γραμματείας Γυναικών στην Ανατολή, που διεξήγαγε σημαντική και επιτυχή δουλειά κάτω από νέες και ασυνήθιστες συνθήκες. Δυστυχώς, το Τέταρτο Συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς πρέπει να παραδεχθεί πως κάποια τμήματα είτε έχουν ολοκληρωτικά αποτύχει να ανταποκριθούν, είτε έχουν μόνο μερικώς ανταποκριθεί στο καθήκον τους να δώσουν συστηματική υποστήριξη στην κομμουνιστική δουλειά στις γυναίκες. Μέχρι σήμερα, είτε έχουν αποτύχει να πάρουν μέτρα για να οργανώσουν τις γυναίκες κομουνίστριες στο Κόμμα, είτε απέτυχαν να στήσουν τα όργανα του κόμματος που είναι απόλυτα αναγκαία για την δουλειά στις μάζες των γυναικών και για την καθιέρωση δεσμών με αυτές”.
Πρόκειται για την παρακμή μέχρι εξαφάνισης των ξεχωριστών οργανώσεων των γυναικών, για την προώθηση των ζητημάτων τους.
Στο μεταξύ, το 1920, είχε διαλυθεί η οργάνωση Ζετνοντέλ, που προσπαθούσε να διαδώσει το μήνυμα της ισότητας σε πολλές περιοχές της χώρας, κυρίως αγροτικές και πιο πρωτόγονες, και έκανε ηρωικό αγώνα.
Ο απόηχος στην Ελλάδα
Ένα πολύ χρήσιμο βιβλίο με κείμενα της Αγγέλικας Ψαρά κυκλοφόρησε αυτή την εβδομάδα, από την Εφημερίδα των Συντακτών του Σαββατοκύριακου.
Μέσα από την επισταμένη παρουσίαση του θέματος που στηρίζεται σε άφθονες πηγές, φαίνεται καθαρά η κομματική απεύθυνση του ΚΚΕ στις γυναίκες, και μάλιστα και από άλλες τάσεις της αριστεράς (Αρχειομαρξιστές) και η καλλιεργούμενη αντιπαλότητα προς το δυναμικό κατά τη μεσοπολεμική περίοδο γυναικείο κίνημα στην Ελλάδα.
Στη διάρκεια της αντίστασης κατά των φασιστικών στρατευμάτων και κατά την κυβέρνηση του βουνού, υπήρξε μια σημαντική εξέλιξη για την ισότητα των δύο φύλων και για την αναγνώριση των γυναικών ως ισότιμων πολιτών. Αλλά, κι αυτό το αφήνουμε για άλλη φορά.
Εγώ δεν είμαι φεμινίστρια, ακούμε συχνά να λέγεται από αστούς/αστές και προλετάριους/προλετάριες, από δεξιούς και αριστερούς. Αυτή η ρήση είναι πανάρχαια, και δείχνει το φόβο μεγάλων τμημάτων της κοινωνίας, γυναικών και ανδρών, μπροστά στην ελευθερία. Λεγόταν, λέγεται και φοβάμαι ότι θα λέγεται για πολύ ακόμα, γιατί η πατριαρχική καταπίεση είναι η παλαιότερη στην ιστορία του πολιτισμού, και πιθανώς να είναι η τελευταία που θα εκλείψει, όχι μαγικά, όχι γιατί κάποια καινούρια επαναστατική κυβέρνηση ενέσκηψε, ας είναι και η καλύτερη όλων, αλλά ως αποτέλεσμα του αυτόνομου φεμινιστικού κινήματος που, ευτυχώς, μετά την εκλογή Τραμπ σηκώνει κεφάλι και πάλι.
Οπότε, διατηρώντας το θαυμασμό μας για τα επιτεύγματα των πρώτων χρόνων της σοβιετικής επανάστασης στο θέμα της ισότητας των φύλων, πρέπει να αναρωτιόμαστε διαρκώς γιατί χάθηκαν, γιατί οι γυναίκες δεν οργανώθηκαν μαζικά για την υπεράσπιση και την επέκτασή τους.
Σίσσυ Βωβού